Tôi không thể nào chỉ ra được vị trí dành cho các thánh mẫu vĩ đại
nằm ở đâu trong quá trình phát triển ấy, vì tất cả đã ra đi trước các đức
thánh cha. Nhưng chắc chắn là, sự chuyển hoá quan hệ với người cha
không chỉ bị hạn chế trong lĩnh vực tôn giáo, mà hiển nhiên là bao trùm
sang một phương diện khác của cuộc sống nhân loại, phương diện chịu tác
động to lớn của việc loại trừ người cha, tức là bao trùm lên thiết chế xã hội.
Với việc thực hiện thần thánh hoá người cha, xã hội không có cha đã
chuyển hoá thành một xã hội được sắp xếp một cách chậm chạp và có tính
gia trưởng (patriarchalisch). Gia đình là một sự phục hồi hình thái bầy
người nguyên thuỷ trước kia và trả lại cho các ông bố một phần lớn quyền
năng xưa kia của họ. Giờ đây lại bắt đầu có những người cha, nhưng các
thành quả xã hội của liên minh anh em không bị tước đoạt, và khoảng cách
thực sự giữa những người cha của gia đình mới với người cha nguyên thuỷ
với quyền năng tối thượng đủ lớn để bảo đảm sự vững bền của nhu cầu tôn
giáo, tức nuôi dưỡng cái hoài niệm vĩnh hằng về người cha.
Vậy là trong tấn kịch cúng tế trước vị thần hoàng của thị tộc, hình
ảnh người cha chứa đựng hai tầng ý nghĩa: vừa là thần hoàng vừa là con vật
tổ (Totemopfertier). Thế nhưng trong cố gắng tìm hiểu tình trạng đó, chúng
tôi sẽ chú trọng đến các ý nghĩa mà họ muốn phiên dịch sang một quan
điểm bằng phẳng và ở đó sẽ lãng quên đi tầng sâu lịch sử của chúng. Sự có
mặt với hai tư cách của người cha tương ứng với hai ý nghĩa bị thời gian
khoả lấp của tấn kịch. Cơ chế tình cảm tự xung đột chống lại người cha
cũng như chiến thắng của những xung động tình cảm thẳm sâu của người
con trước những tình cảm hận thù đều đã tìm thấy nơi đây biểu tượng rõ nét
của mình, vở kịch đánh bại người cha, thất bại lớn nhất của ông ở đây hoá
ra đã được vật chất hoá thành sự trình diễn lễ mừng chiến thắng vinh quang
nhất của ông. Ý nghĩa mà sự cúng tế có được một cách phổ biến còn nằm ở
chỗ, nó dâng hiến cho người cha khoản bồi thường cho vụ bạo loạn nhằm
vào ông bằng một hành vi tương tự, hành vi tiếp tục hồi ức về tội lỗi
(Untat).
