Chúng ta hãy công nhận một sự thật rằng, ngay cả trong sự phát
triển sau này của tôn giáo thì cả hai nhân tố kích thích, tức ý thức tội lỗi của
người con trai và sự sám hối của anh ta, không khi nào được giải toả. Mỗi
một nỗ lực giải quyết vấn đề tôn giáo này, mỗi một phương thức hoà giải
của hai thế lực tinh thần đối kháng nhau đó dần dần mất đi, chắc có lẽ dưới
tác động tổng hợp của những sự kiện lịch sử, của những biến đổi văn hóa
và của các chuyển biến tâm lí bên trong.
Sự nỗ lực của người con trai nhằm chiếm lĩnh vị trí của người cha
thần thánh trở nên ngày càng mạnh mẽ. Với việc hướng dẫn trồng củ cải
đường thì vai trò của người con được nâng cao trong gia đình nam quyền.
Anh ta nhờ cậy vào những biểu hiện mới của dục tính của bản thân, cái dục
tính mà theo hình dung của người mẹ, trái đất đã tìm thấy một sự thoả mãn
có tính tượng trưng. Thế là xuất hiện các hình tượng thần linh như Attis,
Adonis, Tammuz, v.v.... các vị thần rau cỏ và đồng thời là các thần linh
thiếu niên, những người hưởng thụ tình yêu nhất mực của các nữ thần mẹ,
thực hiện sự loạn luân với mẹ vốn bị cha cấm đoán. Bản thân ý thức tội lỗi
vốn không bị suy xuyển trước những sáng tạo ấy được thể hiện trong các
huyền thoại, trong đó đưa đến cho các chàng người yêu thiếu niên này một
cuộc đời ngắn ngủi và một sự trừng phạt do bị thiến hay do nổi giận của
người cha thần thánh dưới hình hài con vật. Adonis bị một con lợn đực là
con vật thần của Aphrodite giết; Attis, người tình của Kybele bị chết bởi bị
hoạn. Sự than khóc và niềm vui vẻ về sự phục sinh của các vị thần đã
chuyển sang nghi thức một đức Thánh con (Sohnesgottheit) là cái được xếp
vào một thành tựu trường cửu.
Khi đạo Cơ-đốc bắt đầu thâm nhập thế giới cổ đại, nó đã vấp phải
sự cạnh tranh của tôn giáo Mithras (Mithrasreligion), và có một thời khắc
hoài nghi không biết rồi đây chiến thắng sẽ thuộc về Thượng đế nào.
Đối với hiểu biết của chúng ta thì biểu tượng chói loà
(lichtumflossene Gestalt) của Chúa hài đồng Ba-tư vẫn hoàn toàn bí ẩn. Có
lẽ người ta có thể từ những miêu tả việc giết bò tót của Mithas mà rút ra kết
luận rằng, anh ta tỏ rõ là một đứa con trai, người duy nhất theo đuổi đến
