tiễn đè nặng lên các thành viên của dàn hợp xướng, của liên minh anh em.
Chính do vậy mà người anh hùng bi kịch - trái với hoài bão của mình -
được xây dựng lên thành nhân vật giải cứu dàn đồng ca.
Nếu như xét riêng trong phạm vi huyền thoại Hi Lạp, những đau
khổ của con dê thần Dionysos và cáo trạng của kẻ hậu sinh của bầy dê tự
đồng nhất mình với nó là nội dung thể hiện, thì dễ nhận thấy rằng, tấn kịch
đạt đến cao trào ấy lại đã được dấy lên trong thời Trung cổ ở cơn sốt tình
yêu đối với Chúa cứu thế.
Do vậy mà để kết thúc việc nghiên cứu được dẫn dắt bằng một tóm
tắt hết sức bề ngoài, tôi muốn tuyên bố kết quả là, trong phức thể Edipus
mọi sự bắt đầu của tôn giáo, nghi lễ, xã hội và nghệ thuật đều gặp nhau,
trong sự trùng hợp hoàn toàn với khẳng định của phân tâm học, rằng phức
thể ấy tạo nên hạt nhân của mọi bệnh tâm thần, trong chừng mực mà chúng
đã đem đến cho hiểu biết của chúng tôi tới tận ngày nay. Có điều xem ra là
một bất ngờ lớn đối với tôi, là bản thân các vấn đề ấy của đời sống tinh
thần các dân tộc có thể đã đưa lại một sự giải toả từ một điểm cụ thể duy
nhất, dường như nó chính là quan hệ với người cha. Dường như có một vấn
đề tâm lí học khác cần phải được đề cập. Chúng ta từng có nhiều cơ hội
khám phá từ trong cội rễ các bối cảnh văn hoá quan trọng cái tình cảm tự
xung đột theo nghĩa hẹp của khái niệm này, tức là sự gặp nhau giữa tình
yêu và thù hận đối với cùng một đối tượng. Chúng ta chẳng biết tí gì về cội
nguồn của tình cảm xung đột đó. Người ta có thể cho rằng, nó là một hiện
tượng cơ sở của đời sống tình cảm. Nhưng cũng có một cách nhìn khác rất
đáng chú ý, là nó vốn xa lạ với cuộc sống tình cảm, đã được nhân loại tạo
ra ở phức thể người cha là nơi mà ngày nay nghiên cứu phân tâm học về
con người cá nhân vẫn chứng minh được khả năng mạnh nhất của mình.
Trưóc khi kết thúc, tôi buộc phải lưu ý rằng, mức độ nhất trí cao về
mối liên can bao trùm mà chúng tôi đạt được trong công việc không làm
chúng tôi loá mắt trước những điều không chắc chắn trong các tiền đề của
mình và trước những khó khăn đối với kết quả công việc. Cuối cùng tôi chỉ
muốn đề cập đến hai khía cạnh có thể đã nảy sinh ở độc giả nào đó.
