Bằng một sự xem xét như vậy chúng tôi đã làm sáng tỏ tính xác
thực của quan điểm của Wundt, quan điểm tìm ra được thực thể của cấm kị
từ trong nỗi sợ hãi trước ma quỉ, như chúng ta đã từng nghe.
Cái điều kiện cho lí thuyết, rằng thành viên gia đình quý giá nhất trở
thành ma quỷ chỉ trong một khoảnh khắc của cái chết là một cái gì thật dị
kì đến mức mà người ta ngay từ đầu đã hứa hẹn lòng tin. Từ con ma đó
những người còn sống chỉ chờ đợi có một hồn ma thù địch và phải phòng
vệ chống lại những ham muốn tồi tệ của nó bằng mọi phương tiện. Hầu như
mọi tác giả có uy tín đều nhất trí gắn quan điểm này với người nguyên thủy.
Westermarck, một người mà trong công trình "Cội nguồn và sự phát triển
của khái niệm đạo đức", theo ý kiến của riêng tôi, quá ư dè sẻn sự quan sát,
đã bày tỏ thẳng thắn trong đọan “Hành vi ứng xử đối với người chết” như
sau: "Tài liệu thực tế của tôi khiến tôi rút ra kết luận rằng người chết
thườnghay được xem là kẻ thù hơn là bè bạn, và Jevons và Grant Allen đã
sai lầm khi đoán định rằng, người ta xưa kia tin rằng ham muốn rồ dại của
người chết trên nguyên tắc là chỉ hướng vào người ngoài, trong khi họ lại
chăm sóc cho cuộc sống và sứe khoẻ của hậu duệ và quyến thuộc của
mình."
R. Kleinpaul trong một cuốn sách đầy ấn tượng đã đánh giá tàn dư
còn lại của tín ngưỡng tinh thần trong các dân tộc văn minh nhằm diễn tả
mối tương quan giữa cái sống và cái chết. Theo ông, nhận thức rằng cái
chết luôn kéo những cái sống về mình một cách khát máu là tuyệt đối đúng.
Cái chết thì giết người; bộ xương ngày nay tượng trưng cho cái chết đã chỉ
ra rằng sự chết chỉ là một người chết. Không hề bao giờ người sống đủ tự
tin trước sự truy đuổi của cái chết, chừng nào anh ta đã tuôn đầy nước mắt
vào giữa mình với hắn. Trước đây người ta thích mai táng người chết ở trên
các đảo, mang họ đến triền sông. Mọi biểu hiện của bên này và bên kia đều
khởi nguồn từ đây cả. Sự giảm thiểu sau này đã hạn chế bớt ham muốn
đáng sợ của cái chết trong mọi khái niệm, mà với chúng, người ta buộc
phải xác lập một quyền đặc biệt về sự oán hờn với các nạn nhân bị ám sát,
những người chết đó với tư cách ma quỉ đáng sợ sẽ truy đuổi kẻ hung thủ
