Với cái tinh thần đó, với sự cẩn thận chế tạo cả dụng cụ cho công việc ấy,
thử hỏi ý chí lập nghiệp lâu dài của người Tàu thuở đó ở xứ ta có hay
không? Nếu quả có di cư đi nữa, như sử gia Nguyễn Phương cứ quả quyết
rằng có, thì đó chỉ là những cuộc di cư để kiếm ăn vài mươi năm, chớ kẻ di
cư không có ở lại để ly khai với chánh quốc và tự xưng là người Việt Nam
đâu.
Tại Chợ Lớn, hồi trước năm 1945, việc hốt cốt ở các nghĩa địa Hoa kiều
và việc chế tạo hộp di hài là một kỹ nghệ lớn, nuôi sống hàng ngàn người,
bởi Hoa kiều đông mà kỹ nghệ đồ sứ và hốt cốt cũng cần thợ đông lắm.
Từ năm bọn lưu vong nhà Minh đến Nam kỳ tới nay là ba trăm năm rồi,
thế mà nghĩa địa của họ ở Chợ Lớn chưa đầy, mặc dầu hiện nay số Hoa kiều
ở đây, kể cả những người mới nhập tịch, lên đến gần 9 trăm ngàn người
(Tạp chí Bách khoa, tháng 2.1970).
Tại sao nghĩa địa nhỏ thế mà không đầy? Là tại họ không có ở lại. Kiếm
được một số tiền là họ dông đi. Rủi chết bất thình lình, vợ con họ, hoặc Hội
di hài cũng sẽ cho hốt cốt đưa về Tàu.
Đó là chuyện đời nay mà họ tìm được lạc thú ở đây với một cộng đồng
Trung Hoa lớn, có đủ thứ đồ cần dùng cho họ, có đủ bạn bè thân hữu cho
họ, chớ xưa kia, thiếu thốn tất cả, chắc họ không ham tới lắm đâu, và nhứt
là có dại dột tới, họ không ham ở lại lắm đâu.
Tóm lại, không hề có người Tàu di cư đáng kể sang đây dưới thời Bắc
thuộc. Nhiều quyển sử cũng đã nói như sử gia Nguyễn Phương nhưng
không quyển nào chứng minh được sự kiện ấy cả. Có quyển lại chỉ nói mơ
hồ mà không buồn chứng minh gì hết.
Mà nếu không có các cuộc di cư vĩ đại liên tiếp thì dân ở đây là dân Lạc
Việt hết, không thể nào họ biến mất để cho Hoa kiều trá hình làm Việt Nam
được.
