gì không rõ. Có vài quyển sử Tàu viết rằng vì An Dương Vương đầu hàng
nên được để yên. Nhưng có lẽ vì Tần đuối sức và sự đầu hàng của An
Dương Vương chỉ là một dịp để Tần rút quân mà không mất mặt, chỉ có thế
thôi.
Nhưng riêng chúng tôi lại hiểu hơi khác. Hạ Chí Tuyến (tropiques du
Cancer) nằm ngang Phiên Ngung. Dân Tàu chưa chịu đựng nổi khí hậu ở
dưới Hạ Chí Tuyến là khí hậu nhiệt đới, thế nên họ mới bằng lòng nhận sự
đầu hàng của An Dương Vương và dừng bước lại ở Tây Âu mà không tiến
xuống nữa, chớ không phải vì họ đã thật kiệt quệ sau khi bị Tây Âu đánh rát
quá.
Cứ theo vào Hoài Nam Tử thì dân Tây Âu đã giết hết 100 ngàn quân Tàu,
nhưng họ vẫn còn tới 400.000 quân, tức thừa sức đánh hoài, nhưng họ
không đánh vì họ biết là lính Hoa Bắc chịu đựng không nổi khí hậu ở dưới
Hạ Chí Tuyến.
Ba quốc gia Bách Việt ở đó mà Khổng Tử đã chép 99 năm trước, cũng
được sử nhà Hán kể tên thật rõ, đó là Đông Âu, Mân Việt và Tây Âu mà
bức dư đồ của ông Hoàng Trọng Miên lại bỏ Đông Âu và Mân Việt ở trên
Ngũ Lĩnh, trong khi sử Tàu chép rằng đánh Ngũ Lĩnh xong họ mới cướp
được cả ba nước Đông Âu, Mân Việt và Tây Âu. Cho đến tên vua của ba
quốc gia ấy cũng được chép, và những cuộc rối loạn nội bộ của họ, thì
quân, chúa gì, đều được Tàu biết rõ và ghi chép đủ cả, trong khi đó thì họ
tuyệt đối không biết gì hết về đất Âu Lạc, trừ cái tên An Dương Vương, và
hoàn toàn mù mịt về Văn Lang, trừ nhà vua mà họ không biết cả quốc hiệu,
chỉ gọi là vua của dân Lạc (Lạc Vương).
Sự kiện mù tịt của Tàu về Cổ Việt thời đó đã cho thấy rằng Tần không có
đánh Cổ Việt, vì cái lẽ giản dị rằng không có đạo quân xâm lăng nào mà lại
dám đánh một nước mà họ không thạo sử địa và tình hình dân chúng, địa
hình, địa thế cả.
