Trong “V.N.V.M.S.C.” ông Lê Văn Siêu viết rằng sau cuộc tàn sát của
Mã Viện thì ở xứ ta không còn những họ Trưng, họ Thi, họ Chữ, họ Hùng,
họ Thục.
Những cái mà ông Lê Văn Siêu gọi là Họ, thật ra không phải là Họ. Chử
Đồng Tử có nghĩa là “Thằng bé ở bãi sông Chử”, chớ không phải là người
ấy họ Chử.
Còn họ Thi thì sử gia Nguyễn Phương đã đưa tài liệu cổ chứng minh rằng
cổ sử chép thiếu họ của ông ấy, và Thi chỉ là tên, còn Sách có nghĩa là cưới
vợ. Vả lại họ Thi cũng chỉ là họ của Tàu. Bà vợ giữa của ông Khúc Lương
Ngột mang họ Thi đấy, trước khi ông Khúc lấy mẹ của Khổng Tử mang họ
Nhan. Còn họ Thục thì chỉ là lầm lẫn của sử gia ta (xin xem chương Cổ
Thục), chớ không có họ Thục bao giờ.
Họ Hùng thì còn khả nghi hơn. Nếu quả có Hùng Vương thì đó là Vương
hiệu. Trên đền Hùng, có bia đề “Đột ngột cao sơn cổ Việt Hùng thị”.
Nhưng bia chữ nho nên khó hiểu cho rõ được cái gì. Nếu là Cổ Việt Hùng
Thị nghĩa là Thị tộc Việt Hùng đời xưa. Bằng như là Cổ Việt Hùng Thị thì
mới là Họ Hùng của nước Việt thời cổ. Không chắc gì hết về cái họ Hùng
ấy, Hùng Vương chỉ có thể là Vương hiệu.
Còn họ Trưng? Có sách chép mẹ của Khổng Tử họ Nhan, có sách chép
bà ấy họ Trưng. Dầu sao, chúng tôi cũng có thấy một người Tàu họ Trưng.
Nhưng nếu Trưng Trắc mang họ Trung Hoa, cũng không có gì lạ. Trưng
Trắc là con quan Lạc tướng một cấp cán bộ Lạc Việt đã hợp tác với Tàu từ
thời Triệu Đà, thì rất có thể tổ tiên của bà chịu ảnh hưởng Trung Hoa, lấy
họ Trung Hoa cho sang, cho vui vậy thôi.
Họ của ta nay, toàn là Họ của Trung Hoa, nhưng không biết ta tự ý theo
phong tục của họ về phương diện lấy Họ, hay bị bắt ép. Có lẽ là bị bắt ép,
nhưng chắc không phải vì nỗ lực đồng hóa của họ, mà vì muốn tiện lợi việc
kiểm tra dân số mà Mã Viện đã thực hiện sau khi diệt hai bà Trưng. Người
