Còn việc lên án Ngô Sĩ Liên thì có thể oan cho họ Ngô. Họ Ngô chỉ ráp
nối như vậy vì quan niệm như ta, là Mường và Việt đồng chủng với nhau,
chớ nào phải để nịnh trào Lê có một ông tổ sáng nghiệp gốc Mường đâu.
Chính sự thành công của Nhượng Tống lại gián tiếp chứng minh rằng
Mường và Việt chỉ là một, trông họ lạc hậu hơn ta, nhưng họ vẫn sáng
nghiệp vương được tại nước Việt (mà sáng một cách anh dũng bằng cách
lãnh đạo chống xâm lăng, chớ không phải sáng nhờ mưu của một nhà sư
như Lý Công Uẩn hay nhờ lấy thế ngoại thích như nhà Trần) thì họ phải là
ta, họ mới giỏi như vậy, chớ họ không phải là Mường Mọi gì hết.
Cô J. Cuisinier cho biết rằng ở Nghệ An, quanh Phủ Quỳ có những người
Việt chậm tiến mà người ta lầm tưởng là người Mường, nhưng cô nghiên
cứu họ thì thấy rằng họ là người Việt, mặc dầu họ nói giọng Mường với các
thổ âm Mường.
Đây là một sự kiện vô cùng quan trọng: có người Việt chậm tiến. Và thứ
người Việt chậm tiến lại ở quanh Phủ Quỳ tức quanh một vùng Mường
danh tiếng.
Chúng tôi đã tìm biết người Việt chậm tiến ấy là ai, và đã tìm được. Sử ta
chép rằng năm 1448, ta thôn tính rợ Tồn Bồn, lấy đất của họ đặt là Châu
Quy Hợp (nay là Phủ Quỳ, Nghệ An).
Tồn Bồn man mà sử ta chép có lẽ là một số bộ lạc Lạc Việt chậm tiến và
sáng kiến đó là của ông vua con của vua Lê Lợi, chỉ có dòng họ Lê Lợi ở
gần đó mới biết rõ thứ “man” nầy và mới nghĩ ra cách Việt hóa họ, vì thấy
họ đồng chủng với ta.
Cô J. Cuisinier rất dè dặt, không dám khẳng định cái gì mà chỉ trình bày
sự kiện thôi, trong hằng vạn sự kiện nho nhỏ như vậy, vì cô chỉ nghiên cứu
người Mường, chớ không phải tìm nguồn gốc dân tộc Việt Nam như ta,
nhưng ta thì không thể làm ngơ trước những sự kiện đó.
