Đột ngột cao sơn, Cổ Việt Hùng thị.
Đây là một vấn đề mới lạ nữa, mặc dầu bài vị đó ai cũng biết. Vấn đề
mới lạ vì chưa ai đặt ra lần nào.
Theo ông L. Bézacier, quản thủ các di tích lịch sử Việt Nam cho tới 1945,
thì đền thờ có lẽ được xây vào đời nhà Lý, tức sau ông Hùng Vương 18 đến
hơn một ngàn năm.
Người viết bài vị, dĩ nhiên là viết theo truyền thuyết, y như các sử gia ta,
nhưng có khác là họ không viết Hùng Vương mà lại viết Hùng Thị. Thế
nghĩa là họ có biết cái gì, chớ không chịu ảnh hưởng của ai cả.
Nếu họ bắt chước T.K.C. hay N.V.C. họ đã viết CỔ VIỆT HÙNG
VƯƠNG chớ không thể nào họ lại viết CỔ VIỆT HÙNG THỊ hết.
Hùng Thị là cái gì? Là Thị tộc Hùng. Người ta kỷ niệm một thị tộc chớ
không phải thờ một cá nhân. Cái thị tộc đã dựng nước Văn Lang ấy.
Thị tộc Hùng có vua. Vì không nhớ tên, không nhớ hiệu, nên dân chúng
gọi là vua Hùng Vương, tức vua của thị tộc Hùng.
Cổ Việt Hùng Thị là gì? Chúng tôi đã thử cắt nghĩa rồi và phải hiểu bằng
hai cách. Nếu đó là Cổ Việt Hùng Thị thì đó lại là thị tộc Hùng ở đất Cổ
Việt. Bằng như là Cổ Việt Hùng Thị thì lại là thị tộc Hùng Việt đời xưa.
Cả hai đều nói đến một thị tộc, thị tộc Hùng, hoặc Việt Hùng chớ không
hề nói đến ông vua Hùng Vương nào hết.
Nhưng đừng tưởng rằng đó là bằng chứng dùng để phủ nhận Hùng
Vương mà trái lại để xác nhận. Bằng chứng ấy cho biết rằng ký ức của dân
chúng thọ một cách lâu dài, hàng ngàn năm, họ còn nhớ được chuyện xưa,
vì trong sách Tàu không có chuyện Việt Hùng nào hết. Ta chỉ viết theo
truyền thuyết.
