Như vậy Cau sọc, tên nước là đúng sự thật lịch sử khi chưa tìm thấy tài
liệu nào chứng minh trái lại. Còn biên giới thì tuy sai, nhưng vẫn giải thích
được bởi dân chúng lầm lẫn biên giới cổ với biên giới kim chớ không có gì
lạ, mà biên giới cổ thì còn xa hơn Động Đình Hồ về phía Bắc nữa, như
chúng tôi đã trình bày trước đây.
Dân chúng cũng đã ráp nối chuyện đánh giặc Ân của nước Quỹ Phương
với lại chuyện vua Hùng Vương đánh giặc Ân, chỉ vì xưa kia, hồi còn ở
Quỹ Phương, quả dân ta đã có đánh giặc Ân, như chúng tôi đã trình bày ở
đoạn “Nước Quỹ Phương”.
Những lầm lẫn của các sử gia Tàu (nếu quả có) không liên hệ đến các sử
gia ta, ta viết theo truyền thuyết chớ không phải biết theo sử liệu Tàu.
Truyền thuyết có nên vứt bỏ hay không thì cứ hỏi các nhà bác học ngày
nay thì biết.
Ông R.A. Stein là một nhà khảo cổ, một nhà bác học. Ông làm việc bằng
lý trí thuần túy của tinh thần Descartes. Nhưng ông không quên khía cạnh
con người, giải thích được sự lầm lẫn cố ý, cố tình ráp nối địa bàn cũ với
địa bàn mới. Thật là đáng phục khi một nhà bác học duy lý không quên
phần nhân bản như thế.
Nên biết rằng R.A. Stein là một cố đạo, tức một con người không tin
nhảm. Nhưng ông hăng say lao mình vào những chuyện huyền hoặc để moi
ra sự thật thì đủ biết tinh thần duy lý không có quyền ngự trị trên tất cả mọi
lãnh vực.
Vả lại tìm tòi trong huyền sử vẫn là duy lý đó chớ, ông R.A. Stein không
hề nhắm mắt tin ngay, mà ông dùng tinh thần Descartes để phanh phui
chuyện huyền thoại, tức ông duy lý hơn cả các nhà duy lý tập sự nữa.
Ai muốn làm việc có kết quả vững, cứ tìm các sách của R.A. Stein mà
đọc thì tiêm nhiễm được Pháp dung hòa duy lý và nhân bản của ông, một
