với Trần Hưng Đạo, Hai Bà Trưng thì quay voi lại, thu thập lại tướng sĩ,
dồn thành một đội quyết tử dữ hơn cả sư tử, nhanh hơn cả báo, mạnh hơn
cả thác và vững hơn cả núi, thúc vào giữa quân Mã Viện mà đánh phá tung
hoành, và lấy lại các thành trì...
Sự diễn biến kỳ ảo này không phải chỉ ở Hai Bà Trưng và Trần Bình
Trọng. Nó ở cả những anh hùng liệt sĩ khác mà tuổi thơ tôi được đọc hay
nghe kể chuyện. Những Phan Đình Phùng, Đề Thám, Đội Cấn, v.v... Nếu
như tôi cứ mãi mãi cái tuổi lên tám lên chín và mười một mười hai, thì tôi
vẫn thấy các Người ở đâu đây trong rừng, trên núi, ngoài biển, hay ở các
làng, các ấp, các bản, các trại, các xóm, được che giấu bảo vệ, đóng tiền,
đóng gạo, mua sắm khí giới hoạt động cho đến ngày Cách mạng Tháng
Tám thành công!...
Tôi không được học chữ Nho ở một lớp có ông đồ, thầy trò đều nằm
bò trên giường mà nghêu ngao. Tôi không được biết cái mùi tanh tanh mặn
mặn của mực Tàu và của mũi dãi ngoen ra mồm mép. Cũng như tôi không
được biết những ngọn roi mây quất cùng cục lên đầu, lên lưng mà vẫn cứ
trêu chòng cấu véo nhau ngay lúc thầy vừa hiêng hiếng đôi mắt kính cúi
xuống đọc sách hay nhìn ra sân, gà đang ăn thóc phơi, hay ra ngõ, trẻ đang
dỡ rào, hái trộm quả cây vườn nhà.
... Thiên: giời, địa: đất, cử: cất, tồn: còn, tử: con, tôn: cháu, lục: sáu,
tam: ba, gia: nhà, quốc: nước, v.v...
Tôi học theo hứng. Sách học bằng giấy Tây, in chữ Quốc ngữ cả âm,
cả nghĩa, kèm theo chữ Nho. Hình như có một lúc thì thuộc hết cả... chữ
của thánh hiền trên kia... Tôi thuộc miệng, thuộc vì còn được nghe những
đứa khác đọc. Sau đây, dù lên được lớp nhì, học thành một buổi ba giờ vào
sáng thứ năm hẳn hoi, và được một cụ đồ đỗ tú tài dạy thành bài và chấm
bài, nhưng tôi vẫn không nhớ được mấy mặt chữ. Tuy có bài, có đoạn tôi
còn thuộc đến ngày nay:
