Tôi chỉ mượn đọc được hai số. Cuối cùng, thấy hàng chỉ có mình bà
chủ ngồi, vẻ đăm chiêu, còn tờ quảng cáo Châu chấu đá xe in to, dán ở cái
bảng treo ngoài cửa thì bị lột đi từ bao giờ rồi.
Hình như hai số tôi đọc là hai số bị cách quãng đến bốn, năm số. Hình
tượng Lý Thường Kiệt mà tôi đi tìm thế là vẫn mơ mơ hồ hồ, chung chung
như những hình tượng các anh hùng hào kiệt nổi tiếng, cỡi ngựa đeo kiếm,
ngồi uy nghi dưới lá cờ súy phấp phới trước ba quân, hay đang ruổi ngựa
bụi mù đi chiến đấu. Còn đoạn cô bán rượu được tả rất xinh, rất đẹp gánh
hàng đi bán và rao bằng những câu thơ khích động lòng yêu nước, cứ làm
tôi phải tự hỏi có thật như thế và có người như thế không? Tôi thấy khác
hẳn những trang tôi được học trong tập Sử ký địa dư giáo khoa thư hay
trong cuốn quảng cáo của nhà thuốc ông Phật mập. Cũng như trong một số
sách khác, không hiểu tại sao lại không có tích, có việc, có người như thế?
Tôi đã được biết về cuộc chống xâm lăng và chiến thắng toàn bộ quân
Nam Hán trên sông Bạch Đằng của Ngô Quyền qua truyện Tiếng sấm đêm
đông, và cuộc khởi nghĩa của Phùng Hưng qua truyện Vua Bố Cái xuất bản
cũng khoảng 1928-1929 ấy.
Sau khi được biết tin chính thức đã có lệnh cấm và khám bắt Châu
chấu đá xe, tôi lại càng cố ý đi qua cái cửa hàng sách đã phải đóng cửa nọ.
Tuy từ nhà tôi đến trường, qua đường này vừa xa, vừa vắng, vừa lạ, nhưng
tôi cứ đi một mình trong những buổi chiều rất lạnh.
Nghe bà nội tôi kể chuyện và tả cảnh, thì khu trường Thành chung với
ngã tư này ngày xưa là khúc sông Vị Hoàng chảy trước cửa Đông của thành
Nam Định. Đây, trên bến dưới thuyền còn đông vui hơn cả bến tàu thủy. Đủ
cả các ghe mành xứ Thanh, xứ Nghệ, và cả xứ Quảng xa xôi nữa. Họ chở
nước mắm, dừa, đường, lụa Đàng trong, đỗ san sát từ gần cửa chợ sông Vị
Hoàng, qua phía sau phố Hàng Nâu, Hàng Song, đến cái chợ gọi là chợ Bến
Đò Chè, trước mặt phố Bến Gỗ. Dân Nam Định có câu nói cửa miệng "Bao
giờ sông Vị Hoàng hết nước thì làng Vị Xuyên mới hết trạng nguyên và
