khoa bảng". Bà tôi đã thẫn thờ nói với tôi: "Tây nó hiểm lắm, nó cho lấp
con sông Vị thì long mạch tỉnh Nam bị cắt, làm sao còn phát được nữa?!".
Bà tôi còn thì thầm, ông Cử gì cháu đích tôn một cụ đốc học bị cuồng
chữ, Tây đánh thành xong liền cho ngay người gọi ông ra làm quan nhưng
ông nhất định không nghe! Mỗi lần lên cơn lại đi lững thững chỉ cười một
mình ở bến tàu thủy... Và mỗi lần thấy tàu của Tây đi qua là ông quay lưng
lại, lấy quạt che mặt mà khóc hu hu...
Cũng chính trên quãng sông Vị đây, tàu chiến Pháp đã kéo cờ chạy từ
ngoài sông đào vào, một mặt đổ quân lên bờ, một mặt bắn súng đại bác vào
thành. Cùng lúc đó, quan Pháp và những tay súng giỏi nhất còn lên cả nóc
chuông nhà thờ, chiếu ống nhòm xem xét binh tình trong thành và bắn tỉa
quân ta.
Bởi vậy tôi càng bâng khuâng trước hiệu sách cửa đóng lạnh ngắt mà
tiếc tập truyện không được ra tiếp để đọc thêm những trận đánh chắc chắn
sẽ diễn ra còn phải kỳ lạ hơn, với những đoạn văn ái quốc, cũng sẽ còn lâm
ly, hùng tráng hơn, về chiến thắng lẫy lừng của vị danh tướng Lý Thường
Kiệt kia.
Sau đây đọc Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú, tôi
còn biết rõ rằng, nơi Lý Thường Kiệt nằm mộng được nghe thần đọc thơ là
ở đền thờ Trương Thống, Trương Hát. Còn nơi Lý Thường Kiệt ngâm thơ
trước toàn quân là bờ sông Như Nguyệt, ngày nay là sông Cầu. Cách đấy
vài cây số phía trên là đền thờ Trương Hống, Trương Hát, phía dưới là làng
Thổ Hà vừa chuyên làm đồ gốm vừa chuyên nấu rượu. Rượu Thổ Hà ngon
có tiếng và đã thành thơ. Không biết cô hàng rượu xinh đẹp xưa gánh rượu
đi bán và hát những câu hát để khích động lòng yêu nước của mọi người tả
trong Châu chấu đá xe có phải là gái Thổ Hà không?
Rồi tôi được đọc Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên, tôi lại được
biết thêm người anh hùng mười sáu tuổi, kéo lá cờ thêu sáu chữ vàng "Phá
