gánh nước đá bào, thạch, chè sen có không biết bao nhiêu lọ, liễn đựng sẵn
nước đường pha xanh đỏ thả các thứ hoa ngọc lan, hoa nhài, và cắm các thứ
chong chóng, chim bướm bằng giấy bóng màu. Và những đám xẩm... xẩm
xoan, hát chèo...
Có vài bọn chèo to gần như gánh chèo quê đi các làng các huyện.
Không có hòm đồ, gánh gồng lếch thếch, mỗi người chỉ xách hay quảy mấy
cái khăn gói, nhưng cũng đủ cả kép già, kép trẻ, đào già, đào trẻ. Khách
xem thích thú muốn bảo diễn tích gì họ cũng chuyển theo được ngay. Bởi
vậy, nhiều tối, khu ngã tư đông nghịt, người xem leo cả lên các xe bò, các
cột đèn, đứng ra gần chật lòng đường.
Không phải chỉ có những người làm ăn nghèo hèn, lính tráng và phu
phen xem, mà cả những ông chủ bà chủ và con cái nhà có bờ hè, có hàng
hiên gần đấy cũng bắc ghế ra gần cửa, ra lan can gác mà thưởng thức... Hay
nói nôm na là xem không...
Phần đông họ ở Hưng Yên, ở Thái Bình sang, hay ở Bắc Ninh, Hà
Nam xuống. Tôi không thể so sánh được họ với những gánh tuồng, chèo,
cải lương có tiếng và chuyên diễn rạp, hơn kém nhau thế nào. Tôi chỉ được
nghe nói, nghe đồn rằng họ phải là những đào kép lão luyện lắm mới dám
đi hát rong tứ phương thiên hạ như thế. Tôi chỉ còn nhớ, giữa ngã tư ồn ào
xe cộ và trẻ con người lớn chen chúc nhau, nhưng tiếng hát, giọng hát vẫn
trong ngần, vang lảnh và rõ từng cung bậc. Cả mấy ông kép già, mấy cô
đào già, quần nâu áo vá, mặt mày đầu tóc chẳng phấn sáp, khăn mũ gì cả,
nhưng điệu bộ vẫn duyên dáng, nhịp nhàng, khiến tôi cứ tưởng như họ
đang ở trong các sự tích đã vẽ thành tranh hay in thành bản chèo, thành
sách, thành truyện. Họ vừa cất tiếng hát hòa theo tiếng nhị, tiếng phách,
tiếng trống là làm người nghe phải nhập đồng ngay.
Bọn xẩm vịn vai nhau đi hàng ba người. Hoặc hai đàn ông, một đàn
bà; hoặc một đàn ông, một đàn bà và đứa bé. Thường thường là hai vợ
chồng mù không con, hay đi với một đứa con. Có một ông già và một đứa
