Càng cố nhiên tôi đọc sách, đọc truyện mê hơn, say hơn, cảm thông và
suy nghĩ nhiều hơn.
Bấy giờ tôi thấy còn thêm một bạn nữa có khi lại thân thương hơn bạn
thân. Bạn này lại còn có nhiều cái hay, cái tốt, cái quý, cái lạ mà bạn thật
chỉ được một phần. Đó là thằng bé Khả Dân và con chó Khai Tị trong tiểu
thuyết Vô gia đình. Tôi đi cùng thằng Khả Dân và con chó Khai Tị làm
xiếc và đàn hát với ông già Mỹ Đăng nghệ sĩ (35) thấy sao mà gần gũi, cứ
tưởng như là theo một ông trùm trò hay ông xẩm tiên cách vậy. Nước Pháp
băng giá và mưa tuyết vẫn xa xôi nhưng không còn xa lạ nữa. Tôi đeo ba
lô, vác đàn và dắt chó, bụng ù ù róc rách, da mặt, tay chân tê cóng tím ngắt,
lại càng thấy tình yêu thương mênh mông trong những bước đường cùng
quẫn cơ cực của các nhân vật. Rồi khi ông già Mỹ Đăng hấp hối, thì tôi
ngẩn ngơ, buồn tiếc vô cùng. Không phải chỉ phút giờ ngừng đọc mà cả
ngày và hàng tuần sau, rất lâu về sau, những khi chợt nhớ đến hình ảnh và
tình tiết của những hạnh phúc, của những niềm vui bé nhỏ và cảnh xảy đàn
tan nghé nọ.
-----
(35) Tên nhân vật và tiểu thuyết tôi giữ như từ bản dịch cũ (N.H.).
Đói đọc sách đã thấy quý sách.
Vừa đói vừa rét lại càng quý sách thêm.
Bơ vơ, trần trụi mà lại có sách đọc thì những trang sách còn hơn cả
những cánh thiên thần đưa mình bay lên thiên đàng.
... Năm ấy bà tôi và tôi lại chuyển nhà. Chúng tôi ở nhờ gian bếp của
người chị ruột cha tôi ở phố Hoa Kỳ, thường gọi là Bến Gỗ. Mấy nhà giàu
có lán gỗ to sống cách biệt hẳn. Cả mấy gia đình công chức nhỏ cũng hết
sức ra vẻ nền nếp phong lưu. Đường phố chỉ ồn ào nhộn nhịp mỗi khi có
những bè gỗ mới chuyển về, các đống gỗ xếp dọn lại, hay một vài bọn
