là tiên bỏ thượng giới trốn xuống trần để đi xem hội nghe hát Quan họ đến
nỗi mắc nạn!... Tôi về cả xã Cách Bi, thôn Thi Xá, có hai mẹ con lưu danh
thiên cổ. Mẹ thì ở góa, có nhan sắc, bị đe dọa hãm hiếp, quyết không chịu
nhơ nhục đã trói chân đứa con trai lại một góc nhà với một nắm cơm rồi tự
tay mình xẻo vú chết! Còn một giai thoại nữa, là bà mẹ này bị một tên hào
lý đón đường bóp vú. Bà đã lấy dao tự xẻo bên vú bị lăng nhục đi và cho
con bú bên vú nguyên vẹn, đến khi con biết ăn biết nói biết chạy thì tự vẫn
chết. Con trai bà mẹ lớn lên thi đỗ rất cao, không chịu đi làm quan với Tây,
đã mộ quân khởi nghĩa. Công việc không thành và bị phát giác. Tây bắt
được dụ dỗ nhất định không hàng, lấy dao rạch bụng moi ruột mình ra để
Tây thấy lòng mình trong trắng đến cùng, và cắn lưỡi cho đồng bào thấy
máu mình tươi đỏ giữa trời đất ban ngày. Mẹ con liệt sĩ Nguyễn Cao tức
Tán Cao mà nhân dân Bắc Hà tôn vào hàng "Long thành chính khí" sống
mãi cùng Hoàng Diệu và Nguyễn Tri Phương đấy!...
Tôi lên hẳn núi Tản Viên xem Sơn Tinh đắp thành cao chống lại Thủy
Tinh, vừa xem Cao Biền, tướng nhà Đường cỡi diều giấy bay đi thám sát
địa thế Giao Châu để làm bùa yểm. Nhưng thấy Tản Viên hùng vĩ và linh
thiêng quá, Cao Biền liền xé bùa đi, ngửa mặt mà than rằng: "Vượng khí và
thần đất Giao Châu vẫn mạnh lắm, không thể đóng ở đây lâu!". Tôi cũng
lên xứ Lạng, vào động Tam Thanh và ngắm núi Tô Thị, rồi đi xuống Chi
Lăng xem tướng giặc Liễu Thăng bị chém, nhưng vua ta sau đấy vẫn cứ
phải đúc người vàng hàng năm cống hiến nhà Minh. Vì thế nên mới có câu:
"Nợ quá nợ Liễu Thăng".
Tôi lên cả thành Hà Nội, dự trận Tây buôn Đồ Phồ - nghĩa cúng các
quân tướng Pháp trở mặt cướp thành quan tổng đốc Hoàng Diệu đánh lại
không được, phải tuẫn tiết. Rồi đến trận tướng Tây Ngạc - nhe bị chém cụt
đầu. Quân ta có quân Cờ đen giúp sức, những tưởng không lấy lại được Hà
Nội thì cũng chống cự rất lâu, giặc xâm lược không dễ nuốt Bắc Hà và ăn
ngon ngủ yên được trên đất nước Việt Nam, nếu triều đình Huế không chịu
hàng, cứ cho lệnh các nơi đánh lại! Rồi tôi theo cai tổng Vàng khởi nghĩa ở
