Lần thứ hai tôi ra Hải Phòng là lần bỏ hẳn quê hương Nam Định, thật
sự tìm đường sinh sống. Đúng vào đầu kỳ khai trường và những ngày đầu
thu nắng đẹp. Nhưng tất cả những quang cảnh thân yêu, thân thuộc ấy chỉ
càng làm tôi xót xa.
Gian nhà tôi thuê ở giữa xóm Cấm, ngay dưới chân một gác chuông
nhà thờ. Sáng, trưa, chiều, tối, khuya, những hồi chuông nối tiếp nhau khua
vang cả cái khu lao động nghèo khổ lầm than, gồm phần đông là thợ máy
tơ, phu khuân vác cảng Sáu Kho, thợ sắt, thợ điện, thợ linh tinh, kéo xe,
phu hồ trên phố và những người buôn thúng bán bưng... Càng không thể
tìm ra việc làm, càng không thể nhờ cậy vay mượn ai một thứ gì để lần hồi
được nữa, tất cả những nhà máy xi măng, máy tơ, cốt phát, máy gạch, sở
dầu, bến cảng Sáu Kho, hiệu buôn Đét-cua-ca-bô, Sáp-phăng-giông, Lợi
Thành, Lợi Ký, v.v... mà tôi chầu chực nghe ngóng hàng tháng hàng tháng
kia đã hoàn toàn lạnh lùng và khắc nghiệt đối với tôi, nghĩa là tôi càng đói,
cơ hồ gần như tuyệt vọng, thì tôi lại càng nghĩ đến những ngày cuối cùng
bà tôi sống với tôi. Tôi đã thức giấc giữa những đêm khuya và những tiếng
lầm thầm rền rĩ của bà tôi trong màn và tôi phải nằm yên mà nghe cho đến
lúc hết. Và dù hết đã rất lâu rồi, bà tôi nằm xuống rồi, mà tôi vẫn thấy
những tiếng đó ong ong bên tai: "Lạy Chúa tôi! Tôi ở dưới vực sâu kêu lên
Chúa tôi. Xin Chúa tôi thẩm nhận lời tôi kêu van... hãy lắng nghe tiếng tôi
cầu xin...".
Không! Không phải đâu bà ơi! Cuộc đời này cũng như sự sống này
hay cả và thế gian này không phải là một vực sâu đâu! Hay nếu có một vực
sâu, thì đấy là sự mê muội tối tăm mà các thứ giáo lý giáo điều của tôn giáo
đã tạo nên và chính nó lại dìm con người ta xuống. Hay nếu như có một
vực sâu của tội lỗi, của sa đọa, của hư hỏng, chết chóc, thì chính là ở cái
chế độ xã hội bóc lột và áp bức, dưới sự thống trị của một bọn nhà giàu
nắm mọi quyền hành mà sinh ra. Bởi vậy những ai bị đẩy xuống thì phải
bằng mọi cách vùng lên, vượt ra, rồi đi tìm một mặt đất, một bầu trời khác
thênh thang, tươi sáng mà sống. Chứ quỳ lạy kêu van thì làm sao mà thoát
