kịch không lối thoát. Cuộc sống cùng quẫn, tối tăm đã làm xuất hiện những
kiểu người gần như mụ mị, mất trí hoặc phát điên. Do cuộc sống cùng quẫn
kéo dài và bị cái xã hội cũ đầu độc, một số phu phen, thợ thuyền đâm ra
phản ứng cực đoan, rượu chè cờ bạc, đánh vợ chửi con, càng ngày càng
chìm sâu vào vũng bùn tội lỗi (Sau hai mươi năm, Người mẹ không con,
Bố con lão Đen). Một số dân nghèo đã bị cái chế độ độc ác, vô lương biến
thành lưu manh, gái điếm (Bỉ vỏ, Chín Huyền, Bảy Hựu, Khói ken nếp và
xà lim...). Cái xã hội những kẻ lưu manh đó đã trở thành đề tài trong khá
nhiều truyện thời kỳ đầu của Nguyên Hồng. Xã hội này cũng có tôn ti trật
tự, có uống máu, ăn thề, có báo thù, hy sinh cho đồng đội... Họ sống bằng
lừa bịp, chém giết một cách say sưa, rồ dại rồi cuối cùng tàn lụi đi do
những tội ác của mình gây nên.
Nhưng điều đáng làm chúng ta suy nghĩ không phải ở chỗ Nguyên
Hồng miêu tả những câu chuyện kỳ lạ trong xã hội lưu manh, gái điếm.
Ngay ở những tầng lớp cặn bã nhất, chỉ biết có chém giết lừa bịp, vẫn ánh
lên những tia sáng nhân đạo, vẫn còn lòng yêu thương chung thủy, lòng hy
sinh, dám xả thân vì một nghĩa cử, dám sống chết để bảo vệ đồng đội và
nhất là những thoáng khát vọng muốn thoát khỏi cuộc đời tội lỗi của mình.
Cái nhìn của Nguyên Hồng ở đây cũng giống như cái nhìn của Gorki khi
viết về tầng lớp "dưới đáy" của xã hội Nga, mang đầy tính chất nhân đạo
chủ nghĩa. Cho nên đọc chuyện những nhân vật này, ta thấy tội ác của họ,
nhưng đồng thời cũng thương xót cho những kiếp người đã bị xã hội độc ác
nhấn chìm vào vũng bùn tội lỗi và ngụp lặn trong ấy cơ hồ không thể ngoi
lên được.
Sống bên Năm Sài Gòn, trùm lưu manh ở đất Cảng, nhưng tâm hồn
Tám Bính vẫn luôn hướng về một cuộc đời lương thiện trong trắng. Bính
nuối tiếc cuộc đời trong sạch ngày xưa, khi mình còn là cô gái quê ngày
ngày đua đòi cùng với chị em đi các chợ gần chợ xa, đòn gánh trên vai dẻo
dang nhún nhảy nhịp cùng những bước đi thoăn thoắt, những cánh tay mềm
