Có thể nói tác phẩm của Nguyên Hồng đã ghi lại những nỗi khổ điển hình
của người đàn bà Việt Nam trong những năm dài tối tăm trước Cách mạng
tháng Tám.
Bắt đầu từ cuộc đời một bà mẹ, lúc còn trẻ sống nhẫn nhục bên người
chồng già mà nàng không yêu, sống thầm lặng như "cái bóng ngắn của bức
tường dày mãi mãi thần phục ở dưới chân rồi sẽ tan xuống đất nếu ánh sáng
soi tắt"; khi người chồng chết, bà phải tha phương cầu thực tìm cách nuôi
con và chịu đựng mọi sự khinh bỉ, ruồng bỏ của gia đình nhà chồng.
"Phong tục và lễ nghi cổ hủ đã bắt buộc người mẹ coi sự sinh nở khi chưa
đoạn tang chồng cũ ghê tởm hơn là những tội gian ác xấu xa nhất. Và các
thành kiến gông cùm từ ngàn xưa truyền lại đã nâng một đứa con trai chưa
đầy mười bốn tuổi lên một địa vị cao trọng để mẹ nó phải khuất phục, cầu
khẩn" (Những ngày thơ ấu). Ở nông thôn, lễ giáo phong kiến ghê gớm hơn
vì nó được giai cấp thống trị duy trì như một phương tiện để đàn áp bóc lột.
Tám Bính đã rùng mình khi nhớ lại hình ảnh người đàn bà bị làng phạt vạ,
quỳ giữa sân đình nắng chang chang, tay bế đứa con mới được mười ngày
đỏ hon hỏn và một lũ kỳ mục kiếm chác, ăn uống trên sự đau khổ của
người đàn bà khốn khổ (Bỉ vỏ). Bao nhiêu cô gái đáng thương như thế đã
phải bỏ làng ra thành phố rồi biến thành những vật trao đổi rẻ tiền cho bọn
làng chơi! Tiểu thuyết Bỉ vỏ đã viết những chương thật cảm động về cuộc
đời tủi nhục của những gái điếm ở phố Hạ Lý. Bao nhiêu cô gái bán trôn
nuôi miệng đã bị các mụ chủ nhà chứa bóc lột cho kiệt sức, ho ra máu rồi
chết. Người ta thuê vài người phu chợ đùm kẻ bất hạnh trong chiếc chăn cũ
rồi đem chôn. "Tấm áo quan bằng gỗ mỏng đu đi đu lại, cọ vào chiếc thừng
treo lủng lẳng ở đòn ống làm thành những tiếng kẽo kẹt thay cho những
tiếng khóc viếng". Những người đàn bà đáng thương này chết như những
người ăn mày khốn cùng không thân thích chết đường chết chợ...
Từ cuộc đời đau khổ, nhẫn nhục của bà mẹ mình, Nguyên Hồng đã
yêu thương bao nhiêu bà mẹ Việt Nam khác, đã quan tâm tha thiết đến số
