Trong phạm vi chủ đề này người ta thường nói đến sự gặp gỡ ở một
mức độ nào đó giữa Nguyên Hồng với Gorki. Hai nhà văn này đều xây
dựng được những hình tượng rất đẹp về những bà mẹ đau khổ từ trong
bóng tối của cuộc đời cũ vươn lên ánh sáng, đều quan tâm sâu sắc đến vận
mệnh những em bé bị vứt ra ngoài lề của xã hội, đi kiếm ăn lang thang dọc
các thành phố lớn, đều băn khoăn đến cả cuộc đời những tầng lớp lưu manh
ở dưới đáy của xã hội... Cả hai nhà văn từ buổi thiếu niên cũng đã từng lăn
lộn trong tầng lớp phu phen, thuyền thợ, do đó họ viết rất say mê, rất tự hào
về những người lao động, về cái đẹp, chất thơ trong lao động. Chính nguồn
suối tinh thần yêu thương đó của những người đã từng lam lũ, vất vả, từng
đổ mồ hôi để xây dựng nên cuộc sống cũng như những ánh sáng của lý
tưởng cộng sản đã tạo nên ở họ một chủ nghĩa lạc quan tràn đầy sức sống,
một nguồn tin yêu thắm thiết ở Con Người.
Trong thời kỳ Mặt trận Dân chủ, các báo chí của Đảng và những báo
chí tiến bộ đã nói nhiều đến nỗi thống khổ của dân quê và dân nghèo thành
thị. Trước yêu cầu của đông đảo bạn đọc, tờ Ngày nay của Tự lực văn đoàn
không thể không nói đến bình dân một cách thời thượng. Từ 1937 Tự lực
văn đoàn bắt đầu tặng giải thưởng cho những tác phẩm hiện thực như Bỉ vỏ
của Nguyên Hồng và Kim tiền của Vi Huyền Đắc; rồi từ năm 1938 tờ Ngày
nay giới thiệu hồi ký Những ngày thơ ấu.
Gần gũi phần nào với Nguyên Hồng trong Tự lực văn đoàn có lẽ là
Thạch Lam. Những truyện ngắn của Nguyên Hồng (Tôi dạy học, Lớp học
lẩn lút, Hai mẹ con, Hàng cơm đêm...) và của Thạch Lam (Nhà mẹ Lê, Hai
đứa trẻ, Một cơn giận) đều toát lên một tấm lòng nhân đạo đối với cuộc đời
đau khổ của những người dân nghèo thành phố. Mặt khác, hai nhà văn là
những cây bút hình thành trong không khí của thời kỳ Mặt trận Dân chủ, họ
đón nhận hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp, hoặc nhiều hoặc ít những luồng gió
mới, những vang động sâu xa của phong trào cách mạng.
