phận những người phụ nữ bị lễ giáo phong kiến và những lề thói khắc
nghiệt của xã hội cũ vùi dập, đày đọa.
Và cũng bắt đầu từ cuộc đời một đứa bé sống cô đơn, ngơ ngác trong
một gia đình tàn tạ có "một người cha và một người mẹ tính tình khác
nhau, không hiểu biết, không yêu thương và gần như khinh miệt nhau"...
sau khi người cha nghiện ngập chết ho lao, người mẹ đi bước nữa, đứa bé
bị hắt hủi, sống cô độc lang thang trên các vỉa hè, đường phố: "Tôi cảm
thấy một cách cay chua sự trơ trọi hèn hạ của tôi, một đứa trẻ côi cút cùng
khổ" (Những ngày thơ ấu). Cuốn hồi ký đầy tinh thần nhân đạo chủ nghĩa
này từ năm 1938 đã làm xúc động bao nhiêu tâm hồn bạn đọc, vì nó là sự
rung động cực điểm của một linh hồn trẻ dại lạc loài trong những lề lối
khắc nghiệt của một gia đình sắp tàn" (Thạch Lam).
Từ cuộc đời côi cút, tủi nhục của mình, Nguyên Hồng đã yêu thương
bao nhiêu cuộc đời những em bé nghèo khổ, lang thang kiếm ăn ở các
thành phố lớn (Hai nhà nghề, Con chó vàng), những em bé còm nhom như
con mèo, con các gia đình lao động nghèo khổ ở cái xóm Bà Cả Nam Định,
thiếu ăn, thiếu sữa, thiếu sự chăm sóc của bố mẹ và phải làm quần quật
ngay từ tuổi thơ, "những đàn trẻ tồng ngồng và lúc nhúc... chẳng kém phần
ầm ĩ và khác lạ như của Bạch Mai, Phúc Xá hay Lạc Viên, Chợ con nhiều
lắm". (Những mầm non, Cuộc sống). Nguyên Hồng cũng nói đến những
em bé sớm bị đày đọa trong các nhà tù đế quốc (Tù trẻ con) và lòng anh
đau quặn lên trong một đêm giao thừa nào đó ở nhà lao Nam Định, bỗng
nghe một tội nhân... trẻ con thức giấc từ lâu khóc thét mãi lên, những trẻ
con ốm yếu của các tù đàn bà vô tội" (Tết của tù đàn bà).
Văn học nhân đạo chủ nghĩa ở phương Đông cũng như phương Tây
đều nói nhiều đến nỗi đau khổ của phụ nữ và trẻ em. Đó là những lớp người
bị đày đọa nhiều nhất và ít có khả năng tự vệ nhất trong cái xã hội người
với người là chó sói.
