đứa trẻ (1938) của Thạch Lam. Thạch Lam viết về một phố huyện gần ga
xép. Chợ họp giữa phố đã vãn từ lâu, tiếng ồn ào đã lắng hẳn. Đêm xuống.
Một mùi âm ẩm bốc lên, hơi nóng của ban ngày lẫn với mùi rác rưởi, vỏ
bưởi, vỏ thị, lá nhãn, bã mía quen thuộc quá, khiến hai đứa bé "tưởng là
mùi riêng của đất, của quê hương này". Phố huyện chìm sâu vào bóng tối
của một vùng quê mênh mông. Chỉ còn một vài chấm sáng lù mù quen
thuộc xung quanh ngọn đèn con của một chõng hàng nước, cái bếp lửa của
hàng phở khuya vắng khách và ngọn đèn vặn nhỏ thưa thớt từng hột sáng
lọt qua phên nứa của một cửa hàng tạp hóa. Trong cái cảnh chìm chìm nhạt
nhạt và vắng lặng đó, đêm nào cũng có một đoàn tàu đi qua, mang theo
những luồng ánh sáng quét mạnh vào hai bên và tiếng ồn ào làm xao động
cả một phố huyện yên tĩnh. Đoàn tàu như mang đến một thế giới khác hẳn
với cái vầng sáng lù mù của mấy ngọn đèn quanh quất nơi phố vắng của
một huyện nhỏ. Một chút ánh sáng ở một thế giới xa xăm, những ước mơ
của hai đứa trẻ vụt đến và đi qua, phố huyện lại chìm sâu vào bóng tối hiu
quạnh...
Thạch Lam viết truyện với một nghệ thuật tinh tế, nhất là việc sử dụng
sự tương phản và hài hòa giữa các âm thanh, giữa các vùng ánh sáng. Câu
chuyện để lại trong tâm hồn ta những dư vị đằm thắm của quê hương và
một sự cảm thương man mác những cuộc đời thầm lặng như những chấm
sáng lù mù bị nhòe đi trong bóng tối dày đặc của một vùng quê tù đọng.
Nguyên Hồng chưa có được cái tinh tế, cái lắng sâu vào bên trong đó
của bút pháp Thạch Lam. Tuy nhiên truyện ngắn của anh lại có những âm
thanh và màu sắc riêng, nó nói lên cái khỏe, cái vui hồn hậu và lạc quan
của cuộc đời lao động mồ hôi nước mắt. Nguyên Hồng cũng viết về một
phố nhỏ gần một cái chợ. Cũng một thứ mùi nồng nực của rác rưởi quanh
chợ chưa được quét dọn. Cũng những ngọn đèn của các hàng cơm đêm,
hàng phở, hàng tạp hóa, hàng mã, hàng thiếc, của cái mái lá tồi tàn những
gia đình phu phen lao động. Ngoài phố "những cây bàng cao và to đẫm
bóng tối, dán xuống đường những bóng lá đen sẫm". Trên mặt đường cũng
