"Không phải chỉ để riêng mình, mà âm nhạc nảy lên còn để cho đoàn
thể. Đó là cái âm nhạc đã tiêu biểu những đặc sắc của một dĩ vãng bất hủ,
một sức sống bất diệt của một dân tộc trên những chặng đường lịch sử,
nguy nan, tối tăm, một làn sinh khí bốc trên những mặt đất đẫm mồ hôi
nước mắt của đám dân ấy... Đời Huyền bắt vào đời họ như rễ cây tơ bám
riết lấy lòng đất, càng lâu bao nhiêu càng vững chắc bấy nhiêu, nảy nở bấy
nhiêu với những màu mỡ không bao giờ cạn".
Ánh sáng của Đề cương Văn hóa 1943 với ba phương châm Dân tộc,
Khoa học, Đại chúng ngày càng được thể hiện rõ hơn trong các truyện Một
trưa nắng, Giọt máu, Ngọn lửa, Buổi chiều xám...
Nguyên Hồng đã viết Một trưa nắng vào lúc tổ chức Văn hóa Cứu
quốc đã đông anh em, đồng chí. Cũng giống như Ngọn lửa, Hai dòng sữa,
đây là loại truyện ngắn có luận đề. Một buổi trưa, ta chứng kiến cái cảnh
một nhà văn nghèo khổ, một người đàn bà buôn thúng bán mẹt, một người
thợ thất nghiệp, một ông già kéo xe lê từng bước một uể oải trên con đường
tỉnh, "dưới thác lửa ngùn ngụt chói lòa của mặt trời". Văn học có trách
nhiệm viết về sự thật, về những con người lam lũ, thất nghiệp ấy, có nhiệm
vụ tố cáo cái xã hội tù túng, ngột ngạt ở dưới ách phát xít - cái xã hội được
miêu tả tượng trưng bằng hình ảnh một trưa nắng lóa hầm hập, "một biển
lửa mênh mông" đang thiêu đốt hàng triệu con người! Nền văn học hiện
thực chân chính đó phải nói lên được "những đau buồn, thương xót, mừng
vui, khao khát, mong ước và tin tưởng" của đại chúng. Và không chỉ có đập
phá tố cáo, nó còn phải "tìm thấy con đường, một chân trời êm mát tốt tươi
qua những ngày mưa dầu nắng lửa" (Một trưa nắng).
Ta thấy rõ ở đây có những dấu hiệu muốn vượt qua khuôn khổ của chủ
nghĩa hiện thực phê phán. Chủ nghĩa hiện thực bắt đầu có khuynh hướng
muốn kết hợp với những màu sắc của chủ nghĩa lãng mạn. Không phải cái
lãng mạn ủy mị, rên xiết, "tìm cái quên, cái an ủi giữa những đau khổ" mà
