công nhiên nữa. A! Đồng bào Xan! Hơn hai mươi triệu linh hồn máu mủ
với Xan còn phải đợi những điều kiện nào mới vùng dậy, đập tan những
thống khổ?".
Sau khi Đảng Cộng sản Đông Dương rút lui vào bí mật và bọn đế
quốc tăng cường chính sách đàn áp khủng bố kiểu phát xít, văn học hiện
thực phê phán đã có sự phân hóa. Một bộ phận rơi vào khuynh hướng lãng
mạn bảo thủ hoặc tự nhiên chủ nghĩa, nhưng điều may mắn là đại bộ phận
các nhà văn hiện thực phê phán (Nam Cao, Nguyên Hồng, Tô Hoài, Kim
Lân) đã tham gia tổ chức Văn hóa Cứu quốc bí mật. Chính nơi đây đã diễn
ra sự giao lưu giữa văn học hiện thực phê phán và văn học cách mạng.
Đảng đã chuẩn bị cho các nhà văn hiện thực phê phán những điều kiện
thuận lợi để sau Cách mạng tháng Tám có thể dần dần chuyển sang chủ
nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa.
***
Bỉ vỏ và Cửa biển là hai cái mốc lớn về tiểu thuyết của Nguyên Hồng.
Một bên là tác phẩm hiện thực phê phán, với những tình cảm yêu thương
dào dạt, với những khát vọng trong trắng, hồn nhiên của mối tình đầu đến
với nghệ thuật; một bên là bộ tiểu thuyết hiện thực xã hội chủ nghĩa bốn tập
đầu tiên ở nước ta, với một trận đánh hai ngàn trang kéo dài ròng rã mười
sáu năm trời! Thông qua bộ tiểu thuyết Cửa biển của Nguyên Hồng cũng
như tác phẩm của một số nhà văn lớn trước, chúng ta có thể rút ra những
vấn đề lý luận trong quá trình chuyển hóa về thế giới quan, phương pháp
sáng tác và phong cách nghệ thuật của các nhà văn từ chủ nghĩa hiện thực
phê phán chuyển sang chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa, những bài học
kinh nghiệm khi viết về đề tài xã hội cũ, những yêu cầu nghệ thuật khi xây
dựng những bộ tiểu thuyết ít nhiều có tính chất sử thi, có dung lượng lớn và
sức mạnh tổng hợp, bao quát được nhiều thời kỳ lịch sử.
Từ bản thảo đầu tiên viết về Xóm Cháy đến lúc Sóng gầm ra đời vừa
tròn hai mươi năm!
