nhưng nhiều mặc cảm và sĩ diện; những dân anh chị ở cái xóm Cấm, xóm
Chợ con, ngõ Hàng Gà đầy rác rưởi và ngập máu... Cũng vẫn những người
đàn bà lam lũ khuân vác, đội than Sáu Kho, những thợ đá ở nhà máy
Ximăng và phong trào công nhân rầm rộ, sôi nổi những năm 1936-1939.
Vẫn trở lại cái cảnh phố Hạ Lý với những gái nhà chứa, cảnh vườn hoa
Đưa người với mấy con mụ chuyên làm nghề dắt díu những "cơm thầy cơm
cô"; vẫn cái lạnh lùng tàn nhẫn của những thành phố lớn buôn bán, lừa lọc,
cạnh tranh...
Nhiều nhân vật đã được thai nghén từ trước hoặc xuất hiện dưới dạng
những phác thảo, đến tập Cửa biển mới được tổng hợp thành một chất
lượng nghệ thuật mới. Một số nhân vật ta làm quen lần đầu nhưng thực ra
đã được tác giả thai nghén từ lâu. Tất nhiên không chỉ có các nhân vật cũ,
nhiều nhân vật mới đã xuất hiện góp phần hoàn chỉnh thêm bức tranh toàn
cảnh của xã hội Việt Nam trong những thời kỳ lịch sử quan trọng từ cao
trào Mặt trận Dân chủ cho đến Cách mạng tháng Tám.
Trước đây, tác phẩm của Nguyên Hồng thường chỉ là truyện của một
người. Các nhân vật đó lại thường đi về hoạt động trong một môi trường
hẹp, một hoàn cảnh có tính chất phong bế (một gia đình, một ngõ hẻm ở
thành phố, một góc chợ ở làng quê, một thị trấn nhỏ ở ngoại ô...). Giờ đây,
phương pháp hiện thực xã hội chủ nghĩa không cho phép chỉ miêu tả nhân
vật bịt bùng trong một hoàn cảnh tù đọng mà phải tạo điều kiện cho nhân
vật tiếp xúc với hoàn cảnh xã hội rộng lớn, tắm mình trong dòng sông bao
la cuồn cuộn của lịch sử, của thời đại. Trong thế kỷ chúng ta, vận mệnh một
cá nhân gắn liền chặt chẽ với vận mệnh của dân tộc, với những biến cố lịch
sử lớn lao. Đặc điểm đó đòi hỏi các nhà tiểu thuyết hiện thực xã hội chủ
nghĩa phải tiến đến một sự thống nhất biện chứng giữa hoàn cảnh rộng và
hoàn cảnh hẹp, giữa hoàn cảnh xã hội rộng lớn và hoàn cảnh sinh hoạt cụ
thể, riêng biệt của từng cá nhân trong hoàn cảnh điển hình.
