Mấy chương kết thúc viết về cuộc tổng khởi nghĩa tháng Tám ở Hà
Nội và Hải Phòng còn sơ lược, chưa đáp ứng được kỳ vọng của bạn đọc đối
với những bộ tiểu thuyết hiện thực xã hội chủ nghĩa đầu tiên viết về Cách
mạng tháng Tám. Nhìn chung Nguyên Hồng chưa giải quyết tốt mối quan
hệ giữa tính cách và sự kiện, chưa trình bày được tác động sâu sắc của các
sự kiện lịch sử vào tâm lý nhân vật và miêu tả họ lớn lên, trưởng thành ra
sao khi tắm trong dòng sông lớn của lịch sử.
Trong tác phẩm Nguyên Hồng, hình ảnh bọn thống trị lớp trên thường
đẹp đẽ, lộng lẫy, lịch sự, còn bọn tay chân (như lão Quí, đội Nhị, Ba Lé, Tú
Mông tú xuýt...) thì ngoại hình rất xấu đi đôi với một thứ ngôn ngữ, cử chỉ
bần tiện, trâng tráo kiểu dở ma cô ma cậu, dở mật thám. Tả lớp trên thì có
nét xa lạ, choáng ngợp nhưng đối với bọn tay chân lớp dưới, trực tiếp đụng
độ với những người dân nghèo thì nhà văn thù ghét, khinh bỉ ra mặt; ngòi
bút tố cáo của tác giả ở đây tỏ ra sắc sảo hơn, hiện thực hơn.
Những nhân vật phụ được cá thể hóa khá rõ nét, có tâm lý riêng, lý
lịch riêng, có kiểu suy nghĩ và hành động riêng như Lê Thị Thảo Minh, Tây
cậu, Tú Mông tú xuýt... là một mảng bổ sung khá quan trọng cho những
Thi San, Giáng Hương đã bị lãng mạn hóa. Đáng chú ý nhất là hình ảnh Tú,
gã quý tử nhà cố bà Đức Sinh có khuôn mặt bợm bãi, gian giảo và cặp mắt
"nhoi nhói như một thứ mắt rắn", mới phất lên sau đảo chính Nhật. Cái xã
hội Tây Nhật nhố nhăng, cái thời kỳ đen tối đã sản sinh ra một con quỷ.
Con quỷ đó sẽ nhân cái lúc "giời làm một trận lăng nhăng, ông hóa ra
thằng, thằng hóa ra ông", nhân cái cảnh đổi đời lên voi xuống chó mà phất
lên và nó sẽ phá phách ghê gớm. Tú dựa vào thế Nhật, cầm cờ vàng của
hãng Tân Đông Á, giết cả nhà Đờ Vanhxi và tên vô lại bỗng chốc trở thành
thủ lĩnh đảng Đại Việt ở Hải Phòng, miền duyên hải. Tự bản thân giai cấp
thống trị sẽ cắn xé nhau, tiêu diệt lẫn nhau đúng vào lúc nội bộ chúng mâu
thuẫn khủng hoảng trầm trọng. Đó cũng là một quy luật.
