- Ấy một cậu em tôi học trên Hà Nội, về thấy cái cảnh đói chết nọ thì
đặt cho mấy cái tên như vậy, rồi tôi cũng cứ thế gọi quen mồm đi.
Người đàn bà thứ năm nọ cũng lại nhấp giọng bằng một miếng giầu
rồi kể:
"Vùng tôi vốn chỉ trông vào cái khung cửi nên lúc trước sợi khan đã
đói rồi sau đây vừa mua sợi không được, vừa làm không thể nào kịp với giá
thóc gạo, thì lại càng đói, đói quá, đói đến nỗi không nhà nào không có
người chết, và, ai còn sống thì chỉ còn có hai lỗ mắt. Đói bán hết cả mọi
cái... Trong làng chỉ còn nhà hoang và người nằm hấp hối... Đói, sau đến
nỗi cậy cả đất vách ra ăn vì nhà dỡ ra bán không ai mua. Đói, lắm kẻ bòn
vét các thứ, cố lê ra tận chợ huyện bán được đồng bạc, mua được mấy lẻ
ngô sống ăn và uống nước đoạn thì chết ngay ở chợ. Lại còn có kẻ cũng
nhặt nhạnh bòn vét bán được hơn đồng bạc, lúc về cứ cầm đồng bạc ấy
ngẩn ngơ cho đến chiều đoạn lả đi chết ở cổng làng.
Sang cái tháng ba, thì trừ mấy nhà lão chánh tổng, lão Nghị viên cày
cấy nhiều nhất làng, còn thì chẳng thấy chỗ nào có khói lửa và tiếng nói,
tiếng gọi gì hết. Những kẻ làm thuê làm mướn vừa phần chẳng có công ăn
việc làm gì, vừa phần đâm ra tê liệt phù sũng cả, nên bỏ con cái chết gần
hết. Thấy vậy, mấy nhà bà cụ Giáo, ông cụ Tú và bà cụ Lang gần chợ
chung nhau bỏ ra mỗi phiên một vài bơ gạo và nói với làng không lấy thuế
chợ mà quyên các hàng, hàng thì vài lẻ ngô, hàng lẻ cám, một lẻ gạo, một
nắm cơm để phát cho những kẻ con mọn. Ai muốn lĩnh cơm thì lĩnh, ai
muốn để con ở đến chiều về nhận cũng được. Gửi con ở đây đến chiều thì
con vừa được nắm cơm ăn mà mình thì được rảnh tay mà kiếm cái cua cái
ốc, hay khỏe thì đi gồng gánh thuê.
Phiên đầu có ngay hàng hai chục người gửi con. Phiên sau tăng lên
năm chục. Phiên sau nữa hơn trăm. Được ba phiên là chu đáo rồi sau không
ai còn hơi sức dỗ dành, dọn cứt đái và cho ăn, cho uống, chăm nom bằng ấy
đứa trẻ được nữa. Về cuối tháng ba thì đến cả mấy nhà đứng ra quyên và
