- Thưa cụ Giáo, tôi xin thưa thêm vài nhời với cụ. Kể như cụ hô hào
dân làng giữ lấy thóc rất phải, nhưng xin cụ hãy bình tâm nghĩ lại một chút.
Riêng về phần cụ, làng cảm cái tình nhà ta, hết anh Giáo Việt đến cậu Huy
bị tù, bị đày, nên làng vụ này miễn đong số thóc ruộng cụ. Rồi ra làng còn
định cấp thêm cụ thửa ruộng năm sào chân đám mạ ngay cạnh ruộng nhà để
chị Giáo cấy thêm. Cả dân nữa, ai cũng túng quá, làng cũng lấy ruộng cho
thêm. Thưa cụ, trên là với cụ, dưới là với dân làng, làng xử đối như thế, vậy
cụ và dân nên biết mà nghĩ cho trong cái lúc khó khăn hiểm nghèo này. Bạo
động thì rất dễ. Nhưng sau rồi lại bị thất bại, bị trừng phạt thì không còn thể
nào vớt vát được tí gì! Lại về phần cụ, tôi xin thêm một điều nữa là tình thế
này chỉ vài bốn tháng nữa là cùng, anh Giáo và cậu Huy thế nào cũng được
tha về. Trên tỉnh đã tư giấy hỏi hạnh kiểm. Tôi đã ký nhận bảo đảm. Như
vậy mà giờ cụ lại nghe theo những người ở đâu đâu mà cầm đầu những
việc quá bạo này thì thật e ngại quá cho anh Giáo, cho cậu Huy...
Đấy, trên là cụ tiên có mặt ở đây, sau là các cụ, các ông các bà toàn
dân, xin nghĩ cho mấy nhời tôi thưa như thế đấy.
Lại ồn ào. Sự ồn ào ở hai đám. Đám trong đình với bọn kỳ dịch, chức
sắc, ruộng nhiều. Đám ngoài sân với dân làng đói khổ và giai tráng. Những
cặp mắt lấp lánh của những vòng người ngoài sân càng dồn vào người mẹ
già nọ. Từ nãy đến giờ cái giọng run run nhưng rành rọt ấy vẫn chưa cất
lên, trái với mọi lần, những khi đối đáp thì nó bắt lấy ngay nhời kẻ địch,
đáp lại như những nhát búa rèn trên đe, như những lưỡi dao gọt vào gỗ vậy.
Bà cụ Việt đã đi ra. Bà cụ chống gậy tiến thêm mấy bước ra trước cái
đám đông của nhân dân và giai tráng bao bọc chung quanh bà cụ. Nhưng bà
cụ cũng chưa nói. Bà cụ chỉ ngước cặp mắt nheo nheo nhìn vào cái mặt bì
bì của tên lý trưởng. Im lặng hẳn một lúc. Bà cụ nắm chắc đầu gậy chống
dằn một cái xuống đất rồi cười một tiếng và nói :
- Dân làng và tôi cũng xin đa tạ lòng tốt của ông lý tới giờ đã chịu
nghĩ đến dân làng và tôi. Như lời ông lý khuyên dân cố chịu đói, chịu khổ,
