"Càng mùa rét, càng sương gió, càng cô quạnh, đọc càng thấy vào.
Bởi vậy, những tháng từ Một Chạp đến Hai Ba Âm lịch ở nhà, trên cái đồi
mà ông và các ông quen thân tôi biết đấy, thường tôi rất ít về Hà Nội hay đi
đâu. Chính trong những khắc giờ này và qua nhiều năm tháng trong cái tuổi
từ ngoài bốn mươi cho tới nay, tôi đã thấy và càng lo viết, phải viết Hoàng
Hoa Thám và Núi rừng Yên Thế". (8)
-----
(8) "Thư đặc biệt gửi ông Nguyễn" ngày 18-8-1978.
Nguyên Hồng đã thực hiện những dự định của mình với một quyết
tâm rất lớn. Xong bộ tiểu thuyết Cửa biển hai ngàn trang là bắt tay ngay
vào cuốn tiểu thuyết lịch sử viết về Đề Thám và kịch lịch sử (Dương Vân
Nga). Đó là chưa kể những tập hồi ký xuất bản (Bước đường viết văn,
Những nhân vật ấy đã sống với tôi), những tập thơ đã in (Trời xanh, Sông
núi quê hương) và đang soạn (Hoa trái đất). Nguyên Hồng đang hăm hở
hoàn thành bộ tiểu thuyết lịch sử Hoàng Hoa Thám và Núi rừng Yên Thế,
đang tập trung sức chạy đua với thời gian, thì một cơn đau đột ngột đã cướp
anh đi! Bộ tiểu thuyết mới xong tập I (Thù nhà nợ nước) và đang viết dở
tập II (Núi rừng Yên Thế). Có thể Nguyên Hồng đã thai nghén bộ tiểu
thuyết lịch sử này từ năm 1947 lúc anh ở ấp Cầu Đen, Yên Thế cùng với
Ngô Tất Tố, Kim Lân, Nguyễn Huy Tưởng, Trần Văn Cẩn, Tạ Thúc Bình...
Lịch sử Đề Thám (1935) của Ngô Tất Tố thuộc thể loại truyện ký, trong đó
có ghi ngày tháng các trận đánh, tên các sĩ quan chỉ huy người Pháp, một số
sự kiện được tác giả ghi chính xác như một nhà viết sử. Còn Hoàng Hoa
Thám và Núi rừng Yên Thế (dự kiến 3 tập) là tiểu thuyết lịch sử. Cho nên
Nguyên Hồng không miêu tả các trận đánh chính xác theo ngày tháng và
chân thực đến từng chi tiết. Tên các quan Tây trừ Godin, còn phần lớn
được gọi theo cách dân gian (quan năm Năm sao, Rậm râu, quan năm Mũi
khoằm, quan hai Mặt ngựa, quan một Tôm he...). Ngô Tất Tố tập trung vào
nhân vật Đề Thám, còn Nguyên Hồng chú ý đến toàn bộ phong trào khởi
