Giàng... cũng chỉ khoảng hơn 20 cây số. Đồi Cao Thượng không cao lắm,
nhưng trấn giữ hết các ngả đường từ Yên Thế đi các tỉnh: sang Vĩnh Yên,
Phúc Yên, lên Thái Nguyên, Lạng Sơn, về Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải
Dương, Hà Đông hay qua đây thì xuống mấy phủ huyện đường xuôi như
Hiệp Hòa, Yên Phong, Từ Sơn, Yên Dũng, Võ Giàng, Quế Dương v.v...
Rừng cây và đồi núi ở phía sau và chung quanh Cao Thượng không là đại
ngàn nhưng rậm rịt. Các làng mạc không to lắm nhưng nhiều lõng rất hiểm
hóc".
Nguyên Hồng là nhà văn của dân nghèo, là con người của chợ quê,
làng quê với các món ăn dân dã mang mùi vị đặc biệt của quê hương. Về
pháo đài Hố Chuối, ông chỉ phác thảo mấy nét đơn sơ: "Sau đồn Hố Chuối,
rặng núi Yên Thế Thượng và Phổng Mẹt tuy không chất ngất, nhưng phủ
sương đêm và hơi nước bốc lại càng mịt mùng. Tất cả vùng đồi núi, làng
mạc chung quanh đồn ngun ngút, trập trùng như một vịnh biển, là một vịnh
biển đang dậy sóng". Ngô Tất Tố tập trung miêu tả cấu trúc của pháo đài
Hữu Thế (9), một mô hình của chiến tranh du kích dựa vào địa thế của
miền rừng núi, thì Nguyên Hồng lại chú ý đến các chợ quê (như chợ tỉnh
Nhã Nam, chợ Mọc, chợ Cầu Gỗ, chợ Nếnh) và các làng quê xung quanh
đồn Hố Chuối: "Những cây mít của mấy nhà gần đồn Hố Chuối sao mà
nhiều quả... Mấy xóm nghĩa quân người Hà Nam, Nam Định đóng ở làng
Lèo, làng Mạc, cây quả lại càng to, càng sai". Trưa nắng, đêm giăng, sáng
sớm, ngào ngạt mùi mít với hương hoa cau, hoa lý... Và trong gánh hàng
của bà cụ Đồ Mốc bán cho nghĩa quân ăn sáng, "chè không nấu mà hãm
trong một cái vò ủ bao tải, nước cứ xanh và thơm ngát như ướp hoa mộc,
hoa nhài, hoa sói; khoai đỗ ăn với tôm trứng kho tương, khoai sọ, khoai
lang và ngô bung đều có thứ chấm, thứ rắc ăn tùy khách. Đỗ lạc rang với
muối giã nhỏ, rắc vào ngô bung hay chấm cùng khoai lang Lim bở tơi,
khoai sọ cắn quánh răng. Có khách bảo như thế đến bánh khảo, bánh
nướng, bánh cao lâu cũng không ngon hơn, mà có thể ăn trừ bữa được".
Nguyên Hồng và Thạch Lam có biệt tài tả các món ăn ngon, đặc biệt là
những món ăn dân dã của làng quê, của dân nghèo thành phố.
