-----
(9) Có sách gọi là đồn Hữu Nhuế ở tít sâu trong rừng thẳm phía Đông
Bắc làng Hữu Thượng - Đồng bào địa phương còn gọi căn cứ Hữu Nhuế là
Hố Chuối.
Ý đồ của Nguyên Hồng qua bộ tiểu thuyết lịch sử này đã quá rõ: ông
muốn dựng lại toàn bộ sinh hoạt xã hội và các từng lớp người, các kiểu
người của một thời kỳ lịch sử. Cho nên bên cạnh các sĩ quan Pháp trực tiếp
chỉ huy các cuộc càn quét lên Cao Thượng, Hố Chuối, ta còn thấy xuất hiện
vợ chồng Tạc tà ranh, chủ khách sạn ở Hà Nội, lão Sét nay đang âm mưu
mở đồn điền ở hai huyện Yên Thế và Hiệp Hòa. Đó là chưa kể lũ Việt gian
tay sai như Nhất Cửu, trùm Xào, Nho Quán (tri huyện Đông Triều) và lũ đĩ
điếm như Mận, con gái mụ Ba Béo thường theo các cuộc đi "câu lơn" để
bán rượu và thức ăn nguội cho lính... Các kiểu người của một thời kỳ lịch
sử, được ống kính của nhà văn đặc tả đến từng chi tiết, kể cả những chi tiết
về y phục:
"Tuần phủ, áo gấm màu cánh trả, hoa cúc phủ sa thâm, ôm cái nón
lông đen chóp bạc tiến ra trước. Thứ đến Án sát, áo gấm màu tam giang
cũng phủ sa thâm và cũng nón lông chóp bạc ôm trong tay...". Còn tên xà
ích đánh xe ngựa đi theo thì "áo y bằng thứ vải trắng hồ bột trắng lốp, cúc
đồng đỏ như vàng, hai mép cánh tay áo, vai viền những đường hoa văn, hoa
thị bằng kim tuyến". Người đọc thật thú vị khi thấy hiển hiện lên trước mắt
cảnh camera quay chậm, đặc tả cả một toán lính Tây lính ta đang đi "câu
lơn" qua làng: "Giữa lúc xế trưa ấy, một toán ngót một trăm lính Tây và
lính nón đĩa có một viên quan hai cưỡi ngựa và ba con la thồ hòm đạn và
thức ăn uống đặc biệt đi từ dốc đê bến Ngọt ngoài sông Cầu tắt xuống
đường gần chân núi Voi để vào làng trong. Những bóng người cao nghệu
đội mũ nút chai lợp vải vàng, vai khoác toàn súng mới, bên hông đeo
những bao da đạn chề chề, bước những bước dài nghiêm, nét mặt lầm lũi
vã mồ hôi, trông càng hung dữ, ghê tợn. Những bóng thấp bé, đầu đội nón
