đĩa bỏ rủ miếng rèm vải để che nắng, tay súng đạn, quần áo dáng dấp
không mạnh, không khiếp bằng, đã thế nhiều người có vẻ tiều tuỵ thảm hại,
nhưng vẫn không phải không dữ, không tợn". Nguyên Hồng đã có những
thành công khi dựng lại toàn bộ sinh hoạt xã hội của một thời kỳ lịch sử,
nhất là đời sống của nông dân và dân nghèo vùng núi Yên Thế, khi miêu tả
những trận đánh mưu trí và dũng cảm của nghĩa quân Đề Nắm và Đề Thám
chống lại những cuộc càn quét của hàng ngàn lính và sĩ quan Pháp ở vùng
Cao Thượng và Hố Chuối. Bộ tiểu thuyết lịch sử còn dang dở ở tập hai nên
chúng ta chưa thể có kết luận cuối cùng. Nhưng xây dựng một bộ tiểu
thuyết lịch sử có quy mô sử thi về toàn bộ cuộc khởi nghĩa của Hoàng Hoa
Thám và nông dân Yên Thế, về những mối quan hệ gắn bó giữa cuộc khởi
nghĩa đó với phong trào Kỳ Đồng, với đảng Nghĩa Hưng và vụ Hà thành
đầu độc năm 1908, với phong trào Đông Du của Phan Bội Châu... quả là
một thử thách quá to lớn đối với Nguyên Hồng vì anh không phải là người
chuyên viết tiểu thuyết lịch sử như Nguyễn Huy Tưởng, Chu Thiên, Thái
Vũ, Hà Ân, Nguyễn Xuân Khánh... Với một quá trình thai nghén hàng mấy
chục năm trời, với một quyết tâm lớn, bạn đọc đang kỳ vọng nhiều ở bộ
tiểu thuyết lịch sử nhiều tập này. Nhưng bạn bè thân thiết trong Hội Nhà
văn, bạn đọc thuộc nhiều thế hệ cứ sững sờ, lặng cả người đi khi nghe Đài
Tiếng nói Việt Nam đau buồn báo tin anh đã từ trần ngày 2-5-1982 tại xã
Quang Tiến huyện Tân Yên, Hà Bắc.
Sáng 10-5, Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Hội Nhà văn
Việt Nam đã làm lễ tưởng niệm nhà văn tại Hà Nội. Chính phủ truy tặng
anh Huân chương Độc lập hạng III và Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn
học nghệ thuật đợt đầu tiên (1996). Thủ đô Hà Nội có đường Nguyên
Hồng, huyện Yên Thế Bắc Giang có trường PTCS Nguyên Hồng ngay sát
ngôi nhà cũ ở ấp Cầu Đen và cách nơi an nghỉ cuối cùng của nhà văn
khoảng gần 200m.
Đó là phần thưởng xứng đáng của 46 năm lao động và sáng tác không
mệt mỏi, với một khối lượng tác phẩm to lớn và phong phú về nhiều mặt,
