chóng nhưng thấm thía và rõ rệt, đã kêu lên bằng giọng khàn khàn rền rĩ
của bà tôi. Ngay khi lọt lòng mẹ, người đàn bà ấy đã phải chịu ngay cái bất
công trong sự chăm nuôi cùng các anh trai, em trai, lớn lên một chút
choáng váng vì u mê vì sự dạy bảo sai khiến của ông bà, cha mẹ và họ
hàng... mười bảy mười tám tuổi đã thành một người con gái cằn cỗi, lúc
nào cũng khép nép, lo sợ, rồi thì về nhà chồng với một lòng nhẫn nhục
ngày càng dạn dày, một tính khiếp phục ngày càng mạnh mẽ... Hàng ba bốn
mươi năm sau thời kỳ làm dâu con, bước lên địa vị làm mẹ rồi làm bà. Tuổi
già kém sút đến. Nhưng rồi ra cũng được hơi yên ổn, vui sướng. Sự sống
thảnh thơi và già cỗi ấy ở giữa những sự sống mê muội tối tăm khác của
những lớp con cháu cứ thế kéo dài cho đến phút cuối cùng. Người đàn bà
ấy chết... Chết bên một cỗ áo quan thật tốt đóng sẵn từ mười năm trước để
một góc buồng, bên một đống quần áo lành lạnh thơm tho giữ y nguyên
những nếp là từ thuở mới bước chân về nhà chồng... chết trong những tiếng
khóc rền rĩ của con gái, con dâu, chị em xa gần mượn dịp này để đay
nghiến lẫn nhau, khóc mà tưởng như hát lên những khổ cực đau tủi mình đã
phải chịu.
Thầy tôi đã lạnh lùng đứng dậy, đi vào nhà trong mặc bà tôi ngồi kể lể.
Tôi nhìn nét mặt thầy tôi thấy sao mà dữ, mà sợ. Chờ thầy tôi khuất hẳn, tôi
vội trèo lên giường bà tôi, lay vai bà tôi, rơm rớm nước mắt nói:
- Bà! Bà đừng khóc nữa. Cậu bán nhà này của bà đi rồi cậu làm nhà
khác mà.
Một giọng mếu máo đáp:
- Có làm thêm mấy cái bàn đèn nữa đấy! Bố mẹ mày giết tao... Hồng
ơi!...
Tôi càng lay mạnh vai bà tôi:
