Phải, bất chấp mọi thành kiến, mọi tai tiếng, mọi con mắt nhìn, mọi
thái độ đối xử, mọi khó khăn, mọi cực nhục... Tôi cứ trở về Nam Định. Biết
đâu tôi lại không tìm được một việc nào đó trong thành phố, không thì ở
một làng nào đó miền biển hay vùng đồng chiêm xa lạ, túng đói, kiệt cùng,
buồn tẻ. Không được đi học nữa, không được kéo dài thêm cái tuổi thơ
ngây yêu dấu dưới mái nhà trường, thì chí ít cũng được sống ở một mặt đất
nếu tôi có quỳ xuống và áp mặt rỏ nước mắt lên, tôi cũng được thở được hít
một chút gì là hơi hướng thân thuộc sâu xa của mình.
Chao ôi! Nếu tôi có đói mà đi thì cũng được đi trên những mặt đường,
những bờ hè còn âm vang những tiếng trống, tiếng guốc, tiếng cười nô và
tiếng lá bàng, lá sấu reo ấy. Tôi có rét mà đi thì cũng được đi qua những
vườn hoa có hoa ấy: thược dược, phù dung, trúc đào, ăng-ti-gôn, cẩm
chướng và đặc biệt là cúc, là hồng, cúc vàng, hồng vàng, cúc trắng, hồng
bạch, cúc cũng đại đóa, hồng cũng đại đóa... Và bướm và chim nhỏ xíu
chuyền nhảy gọi hót trong hoa, đan những đường ánh sáng qua những làn
bướm...
Hay có kiệt sức lả đi, thì tôi cũng lả đi ở một gốc đa, hay gốc gạo
không biết đã có từ mấy trăm năm, cao chót vót bên bờ con sông đào thênh
thang mát rợi kia, mà nhìn những chuyến đò và nghe những tiếng phập phò,
chi chát, choang choang của một lò rào:
Lặn lội thân cò trên quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông...
(Tú Xương)
***
Nằm lả đi và vẫn trông về cái gian nhà gác kiểu chuồng chim ở cái
phố Hàng Cau mà nhớ lại những chiều đông lạnh, người cha của tôi hết sức
mệt mỏi chán nản và buồn thảm đã chết, hồi ấy vẫn còn dạy tôi:
