thường qua phố Hạ Lý. Nếu như tôi thường ngồi ở vườn hoa Đưa người mà
nghỉ ngơi suy nghĩ, và càng thấm thía vì những cảnh tối tăm không thể
tưởng tượng được ở nơi đây, thì khi đi qua phố Hạ Lý, rồi ngồi ở cái vườn
hoa bến tàu Tây điếc mà trông ra con sông Tam Bạc và trông sang phố đó,
tôi cũng ngạc nhiên đau khổ như thế. Khu này có mấy xưởng nhỏ sửa chữa
sà lan, mấy nhà máy nhỏ, mấy kho hàng của Tây và Hoa kiều và cũng
nhiều thợ máy, cũng nhiều phu phen, nhưng sao cảnh làm ăn ở đây lại có
một vẻ gì khang khác, đặc biệt. Có lẽ vì những nhà máy, những xưởng thợ
ấy xập xệ chật chội, và tối tăm quá. Hay cũng vì những kho hàng ấy tồi tàn
quá (Nhiều kho đề xây từ hai mươi, ba mươi năm nay, cổng kiểu cuốn thư,
lưỡng long chầu nguyệt, nhưng nóc thì trống toác, cửa, cổng không còn gì
cả, ăn mày tụ tập nấu khói um, rác rưởi ngập ngụa). Và đằng sau những dãy
nhà này, trên bãi sông nơi thợ làm việc lại còn lầm lội, bẩn thỉu hơn.
Phần chính khu phố đây là khu nhà thổ cặn bã của Hải Phòng. Mấy
chục gian nhà hai tầng ở ngay đầu phố và giữa phố hầu hết là nhà chứa,
tiệm hút. Với mấy chục gian nhà ấy, tính ra có đến mấy trăm buồng. Mỗi
buồng là một giường, mỗi buồng đều bưng ván, chịt giấy bịt liếp,... và sùm
sụp buông màn che cửa. Quanh năm, chiếu ở trên cao giữa nhà, chỉ có một
ngọn đèn vàng khè. Quanh năm nhớp nháp, mờ mờ hôi hám. Cả những
ngày tết, ngày lễ. Những ngày tết Tây cũng như tết ta, những ngày lễ lớn
mà các công sở đều được nghỉ, kéo cờ, mắc đèn. Không một lúc nào là
không có cảnh cười đùa, kêu thét, hát xướng, chửi rủa, giằng xé, ăn uống,
cờ bạc, hút xách.
Và quanh năm, bảo rằng ở đây người ta chỉ có đêm không có ngày
cũng được, hay không có đêm chỉ có ngày cũng được. Quanh năm người ta
chỉ thức không ngủ cũng được, hoặc chỉ ngủ mà không thức cũng được.
Trên đây là một phần lớn những người, những cảnh tôi đã được nghe
được biết, được sống trước khi viết tiểu thuyết Bỉ vỏ. Tôi cũng xin phép kể
