kính cẩn như những câu thơ trên kia: những Hàm Nghi, Phan Đình Phùng,
Tôn Thất Thuyết, Cần Vương, Tán Thuật, Đề Thám...
Rồi cái tin bàng hoàng cụ Phan Bội Châu bị bắt... những cuộc vận
động đòi thả cụ, nhất là đòi không được xử cụ án tử hình. Trên Hà Nội, ở
những con đường, những ngã tư đông nhất, phải toàn đội xếp Tây đứng gác
đường mà nhân dân cũng trương băng giữa đường, chắn cả tàu điện lại.
Cùng với những học sinh, sinh viên, thầy giáo, có cả những bà cụ đầu tóc
bạc phơ, da mồi vóc hạc, đứng đón bên đường, chờ ôtô toàn quyền qua mà
đưa tận tay y đơn yêu cầu tha cụ Phan. Và những số báo về buổi xử án,
những dư luận từ Bắc chí Nam, cả ở ngoài nước, ủng hộ nhà ái quốc bị đưa
ra kết tội. Năm ấy tôi học lớp bét. Tôi đã đón mua những báo và đưa cả tập
xử án có hình cụ Phan Bội Châu với những lời lẽ của cụ và của trạng sư cãi
cho cụ đến trường, tụ tập các bạn cùng đọc nghe.
Sôi nổi, phiêu lưu, mạo hiểm, là việc chúng tôi để tang, chúng tôi đi
dự lễ tưởng nhớ cụ Phan Chu Trinh. Cả cái trường từ lớp bét đến lớp ba, ở
gần một gốc cây có điện thờ rất linh thiêng suốt ngày, suốt đêm, suốt tháng,
suốt năm đều có người cúng lễ và lên đồng, gọi là trường Gốc Ngái hay
trường Cây Ngái kia, đã bảo nhau bỏ học hết, đeo băng đen ở mũ ở tay mấy
ngày liền và rủ nhau kéo đi kỷ niệm. Không hiểu vì người tổ chức trường
chúng tôi nhận "mật hiệu" và liên lạc ra sao, để đến nỗi lễ tang làm ở chùa
Cả, thì chúng tôi lại kéo đến Văn Miếu. Đúng là ở một đầu này tỉnh lại đi
đến một đầu kia tỉnh. May chúng tôi bé quá nên không bị đuổi học!
Hàng tháng sau đó chúng tôi vẫn còn tiếc, còn hận. Chúng tôi bảo
nhau tự làm lấy lễ. Thời gian vào tám chín giờ tối. Nơi chọn ở một khoảng
rất vắng giữa một bệ cột đèn và một gốc cây xoan tây to gần đầu phố nhà
chúng tôi. Chúng tôi chia nhau, thằng kiếm đất, kiếm cỏ về đắp mồ, thằng
đi lấy lá lấy hoa về kết thành đài thành cổng chào. Tôi thường nhận phần
việc dưới này. Lá và hoa tôi bẻ trộm ở vườn hoa thành phố. Chao ôi!
Những giờ vắng lặng, bầu trời đen thẳm, sao nhấp nháy như hột thủy tinh
