mật ở những bụi râm bụt, những gốc sấu, gốc bàng trong trường hay ở
những bờ búi hẻo lánh của vườn hoa thành phố.
Năm học 1929, 1930 ấy tôi đổi trường. Tôi được vào trường Trong.
Khu đây là một phần thành trì của tỉnh Nam Định cũ ngày trước, chỉ có
những lớp nhì và lớp nhất. Học trò nhiều người bằng tuổi thầy giáo và đã
có con, ở các phủ huyện lên tỉnh ở trọ, hoặc thuê chung một gian gác,
mướn người thổi nấu cho. Lương tiền bố mẹ hàng tháng đem lên, còn gạo
ăn đúng là vợ gánh từ nhà quê ra. Tất cả gần hai mươi lớp. Lớp học xây
ngay trên bờ thành, cao ráo, thênh thoáng mà vẫn còn chừa lại hai hàng
hiên rộng lợp mái hẳn hoi. Đi lại ở hàng hiên sau lớp, có thể trông ra các
làng xa tít. Dưới hàng hiên trước mặt lớp lại còn bờ đất mà các cây cao um
tùm, có khoảng như một bìa rừng. Râm bụt, ô-rô mọc chen nhau ken thêm
vào nữa. Thành đã cao, dưới chân thành lại vẫn còn hào rộng, nhiều chỗ
ngập quá đầu người, thả sen. Trên bờ hào là những thửa ruộng cấy lúa. Tôi
vẫn đi trước giờ vào lớp hay ở lùi lại đến tối mịt mới về nhà, để đi bắt cá
đuôi cờ, ăn trộm ngó sen, và đào củ chua me ở hào và chân thành.
... Những ngày mùa rét gần Tết năm ấy, chúng tôi thấy có một sự xôn
xao và một không khí căng thẳng như chờ đợi nghe ngóng một cái gì đặc
biệt, rất lạ, rất ghê gớm, đang chuyển biến và sắp nổ ra. Chúng tôi được
lệnh ngặt của đốc học không được đến trường sớm, không được tụ tập đọc
báo, đọc truyện, không được ra khỏi khu vực nhà trường trong giờ chơi, và
không được chơi ở những chỗ vắng, những bờ búi, những góc thành, sau
trường và chân thành ngoài hào. Rồi tất nhiên, không được một lớp nào đốt
pháo. Hình như có mấy học trò dại dột liều lĩnh và không nghe lời, vừa nổ
pháo thì bị bắt, bị đánh và bị đuổi ngay.
Ra giêng, không khí càng lặng hẳn đi. Rồi tin ở trường này có thầy
giáo vừa bị bắt đêm, trường kia thầy giáo đang dạy học cũng bị mật thám
Tây ập vào xích tay. Có cả những thầy giáo đã bỏ nhà trốn đi. Có mấy gia
đình xin cho con cháu tạm nghỉ học. Cũng có gia đình cử hẳn người lớn
