tội với mật thám, Tô Hiệu cũng tổ chức ngay một lớp nghiên cứu cho
chúng tôi.
Tất cả anh em, người đã bị kết án, người đang bị lấy cung, người sắp
ra tù, người chuẩn bị lên Hỏa Lò Hà Nội rồi đi phát vãng, công nhân Xi
măng, Máy tơ, Máy chỉ, thanh niên nông dân, thanh niên dân chủ... đều dự
hết. Trong trại còn có hai ông cụ. Một cụ chuyên nghề đi lưới dưới làng
Đông Khê, một cụ người Hoa kiều, làm thợ máy ở Hòn Gai, bị bắt cùng với
người con trai và người cháu. Nhiều buổi, phì phèo cái điếu tẩu, nõ khoét
bằng gạch cạy ở ngoài sân, xe bằng cành bàng, cả hai cụ cũng ngồi quây
quần với chúng tôi nghe Tô Hiệu giảng và nghe chúng tôi thảo luận. Có ai
nhắc các cụ phát biểu ý kiến, hay hỏi các cụ nghe anh em thảo luận thấy thế
nào, thì hai cụ chỉ cười, bảo: "Tốt lắm! Phải lắm, đúng lắm!". Cụ "lão đồng
chí" và cụ "đồng chí bố này" đã bíu lấy vai chúng tôi, dậm chân, vỗ tay,
cùng đi bài "Cùng nhau đi Hồng binh" trong những buổi chúng tôi tập hát
và biểu diễn tuần hành thị uy ở trong trại.
Cụ người Đông Khê lúc được tha về làng, khi các cụ có con cháu bị
bắt đến thăm, hay những thanh niên anh em họ hàng quen thuộc người bị
giam đến hỏi tin tức, thì cụ đều hoa tay lên, cười hô hố, cười ngất, nói:
- Ở trong ấy chúng nó cứ nghịch như sấm, cứ vui như Tết ấy! Chúng
nó học cả ngày cả đêm! Ăn xong buông đũa buông bát là đói... Càng đói,
chúng nó càng "hồng binh" mạnh!...
Tô Hiệu trình bày hướng dẫn chúng tôi nghiên cứu thảo luận theo bản
đề cương Cách mạng Đông Dương của đồng chí Trần Phú và một số vấn đề
về công tác cách mạng. Chúng tôi làm việc: buổi sáng, lúc làm cỏ vê trại
xong, buổi chiều, suốt những giờ trong trại, buổi tối từ lúc ăn cơm chiều
xong vào trại đến giờ "cấm lửa". Và những lúc được ra sân chơi. Mỗi buổi
chúng tôi được ra sân chừng một giờ kể cả ăn cơm. Chúng tôi không họp
chung thì chia nhóm. Nhiều buổi còn thảo luận ở cả ngoài sân, từng đám,
