Tôi đã nghĩ đến những kỳ công mộc bản hay bằng ngọc ngà chạm trổ
trong truyền thuyết, và những tác phẩm nghệ thuật ở những bảo tàng nổi
tiếng. Và cho đến bây giờ, tôi vẫn không thấy một mùi thuốc lá, một hương
trà nào thơm tho như mùi thuốc, như hương trà mà tôi nâng lên ngửi ở
những trang giấy lấp lánh những dòng chữ của Tô Hiệu viết trong tù kia.
... Trời mỗi ngày lại rét. Trại giam khi chật chội thì rất độc ác nhưng
khi quá rộng thì cũng rất ác độc. Chúng tôi hơn hai mươi người ở một cái
trại xây để giam hơn trăm người. Tường sơn hắc ín, sàn gỗ lim trần trụi,
cùm sắt, cửa sắt, lưới sắt. Cái lạnh cái buốt càng ghê thịt ghê xương. Khuya
tiếng người ho, người rên cứ âm âm lanh lảnh. Ngồi sát mặt tường hắc ín,
gần ngay tấm cửa sắt chính của trại giam, chỗ độc nhất có ngọn điện vàng
mờ chiếu sáng cho cả trại giam và dãy xà lim ngoài kia, Tô Hiệu một mình
còm cõm viết. Chính vẫn ở trại chúng tôi đây, những năm 1929, 1930, 1931
vừa qua, hàng trăm, hàng trăm anh em công nhân, nông dân, và đảng viên
cộng sản đã bị giam, bị xử án, và hết chuyến này đi Côn Lôn lại đến chuyến
khác.
Trên đỉnh chòi cao đầu nóc trại và cũng là chính giữa khu đề lao, anh
em năm trước đã treo cờ để kỷ niệm cách mạng. Hôm đó từ gác-điêng, xếp
đến xu-ba-dăng đang hò hét thì có điện gọi liên hồi ở trên Đốc lý và Tòa án
xuống, và mật thám rầm rập đến cửa đề lao. Cả thành phố Hải Phòng bên
ngoài ồn ào bảo nhau: "Làm sao cờ cộng sản lại kéo lên nóc đề lao thế
kia?". Không những bà con hàng phố và anh chị em thợ thuyền các nơi đều
trông thấy cờ, mà cả các ngài Đốc lý, Chánh tòa và Biện lý cũng mục kích
cái cảnh tượng xuất hiện giữa ban ngày nọ...
Tháng 11-1931, cũng năm ấy, ở đây lại diễn ra một trận khác. Những
anh em sắp bị đưa xuống tàu đi Côn Lôn đấu tranh hò la phản đối. Đốc lý
đã hạ lệnh đưa lính khố xanh đến đàn áp. Súng đạn lưỡi lê lắp đầy đủ và
lính đã dàn thành hàng ở ngoài cửa rồi, nhưng nghe lời kêu gọi của anh em,
lính chỉ đứng im, chúng liền chuyển ngay lính lê dương đến. Tình thế lại
