diễn ra như trước. Nghĩa là những người lính tứ chiếng mà chúng cho là
vong bản và mất gần hết lương tri này, cũng nghe lời kêu gọi của anh em,
không chịu nhúc nhích mặc dù bọn chỉ huy đã ra lệnh.
Cuối cùng chúng bắt lính Pháp đến. Bọn này đã được uống rượu say.
Súng đã nổ. Cửa trại đã bị phá. Lửa và thép đã tha hồ giội xuống những con
người bị lột hết quần áo, bị phun nước xanh xám, những con người hầu hết
là đau ốm, gày yếu mà khí giới để tự vệ chỉ có tiếng kêu, tiếng hò, tiếng
thét.
Anh B.V.Tr. đã dự cuộc đấu tranh lưu huyết đó kể chuyện này cho
chúng tôi thời kỳ anh còn ở thường trực chi nhánh báo Thời thế ở Hải
Phòng. Tới năm 1964, gặp nhau ở Hà Nội, bên bờ hồ Hoàn Kiếm, kể lại sự
kiện đó, anh Tr. vẫn còn nhớ từng tên bạn, tên đồng chí đã hy sinh: anh
Xương, anh Tâm, anh Thuận nông dân ở Tiền Hải Thái Bình; anh Đang,
anh Hồ thợ máy nhà Máy sợi Nam Định; anh Trinh, anh Dương học sinh.
Anh Trinh đâu mới mười tám, mười chín tuổi quê ở Hà Nam. Nhớ lại
chuyện cũ và những đồng chí đã hy sinh, tôi càng thấy dư âm những tiếng
hò la như mới cất lên hôm qua, hôm kia và vẫn như còn vang chuyển dưới
mái trại và bầu trời. Và tôi không thể không lại nhìn ra chỗ anh Tô Hiệu
ngồi viết ngay sát cửa trại.
Mắt anh Tô Hiệu cứ dán xuống giấy bút... Mẩu chì cũng gần hết. Tất
cả chỉ còn bằng ngón tay. Mỗi lần vót phải nhờ đến lưỡi dao đặc biệt đánh
với mẩu dây thép phơi quần áo, đem đập mỏng và mài sắc đến độ chúng tôi
đã cạo được mặt, sửa được tóc cho nhau. Chính những hôm phiên tòa,
chúng tôi đã đi ra đây, đầu tóc người nào cũng như vừa ở hiệu cắt tóc sang
ngoài phố vậy. Tô Hiệu kẹp mẩu chì đó vào một đoạn đũa tre. Mỗi lần viết
xong anh lại giấu đi ở một chỗ dành cho các tài liệu đặc biệt.
Khuya rét, lúc anh em ngủ im ắng cả rồi, tiếng ho nhỏ của Tô Hiệu chỉ
thúng thắng. Cái bóng Tô Hiệu dưới ngọn đèn vàng đục, bên cạnh bức
tường hắc ín rắn đanh như gang như thép, và tấm cửa sắt kỷ niệm sừng
