các cửa hàng tạp hóa, hàng vải lụa, hàng mũ, hàng giày, hiệu thợ may, cắt
tóc, hiệu sách báo, v.v..., thị xã cũng tấp nập trong những ngày phiên chợ,
nhưng chỉ đến trưa là đã thưa vắng rồi. Ấy là ban ngày. Ban đêm, chỗ trưng
đèn và ồn ào độc nhất là rạp hát ngoài chợ. Đèn măng sông. Âm nhạc nổi
nhất là tiếng trống, tiếng mõ và đàn nhị cử lên đến mức như thét, như vỡ.
Tất cả phố xá, bến chợ đã nhỏ bé hiền lành lại càng nhỏ bé hiền lành
trong những buổi trưa nắng thu dịu mát ấy. Và như càng làm tăng thêm cái
vẻ bề thế trang nghiêm chừng như bất di bất dịch của những dinh Công sứ,
Tuần phủ vẫn đủ lệ bộ tòa nọ phòng kia của các thứ quan, các thứ chức với
các lính gác lính hầu. Ảnh của Thống chế Quốc trưởng Pê-tanh không
những chỉ treo ở những nơi này để mọi người chiêm ngưỡng và suy nghĩ về
cái đời sống được phục hưng yên ổn, mà còn treo cả ở cái rạp hát trống
tuềnh trống toàng bẩn ngập lên gần phố chợ. Và trước giờ kéo phông,
người xem cũng phải bắt buộc đứng lên chào vị cứu tinh của cả nước mẹ
Đại Pháp và các thuộc địa, các xứ bảo hộ.
1943
Trên đất nước Pháp bị phát xít Hít-le chiếm đóng, máu của chiến sĩ và
đảng viên Đảng Cộng sản Pháp, và máu của nhân dân Pháp đang hàng ngày
nhỏ giọt ở các bãi bắn và nhà giam đây! Trong khi đó ở những trại tập
trung Ốt-ven-xim, Ao-xơ-vích, và Bun-khơn-van tại Ba Lan, Tiệp Khắc và
Đức, những lò thiêu xác đang ngày đêm lừ đừ rỉ khói.
Hàng vạn con người, hàng vạn con người đang bị đúng là một bọn thú
dữ mặt người mang dấu hiệu chữ thập ngoặc trên trán, chúng nó tàn sát và
lấy công việc này làm sinh thú, làm văn minh và lý tưởng.
***
Về Hưng Yên ở được hai tháng thì chúng tôi lên Hà Nội. Cũng lại
bằng tàu thủy. Giang sơn vẫn vẻn vẹn một cái giường, một cái hòm đựng
