mạng thôi, cũng không có hy vọng gì xin được giấy phép cả. Bởi vậy chúng
tôi tính đến nước cuối cùng là lại "thuê" báo để làm. Chúng tôi tìm những
tờ báo đương ngắc ngoải hay được phép rồi mà vẫn không ra, mặc cả với
những người quản lý của nó, giả cho họ tiền hàng tháng, hay mua hẳn tờ
báo với một món tiền, nhờ họ vẫn đứng tên để chúng tôi làm tờ báo đó.
Gạo bấy giờ giá hơn sáu đồng một tạ. Một người ăn trọ cơm tháng ở Hà
Nội mất mười đồng là sang quá. Vậy mà chúng tôi đã chịu "thuê" báo với
giá ba mươi đồng một tháng hoặc giả hẳn cho quản lý báo nguyên một món
tiền hai ba trăm đồng.
Hết tờ này đến tờ khác!... Chúng tôi điều đình đã xong, í ới gọi nhau
lập ban biên tập, chuẩn bị bài hàng ba số đầu và sắp cả quảng cáo trên các
báo có tiếng lúc bấy giờ. Người đứng ra điều đình thuê báo, mua báo, chạy
vạy công việc cũng không có tên tuổi hay mắc míu gì với Sở mật thám cả.
Thì đùng cái lại tắc. Hoặc Sở mật thám đánh hơi thấy quản lý tờ báo nọ liên
lạc với chúng tôi liền gọi đến đe dọa. Hoặc có kẻ tính đi tính lại bèn xoay ra
đòi giá rất cao, một là y bắt chẹt, vì y phải đứng tên trước một công việc mà
y không làm nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm, hai là y cứ giữ tờ báo thì y
còn có cái lợi khác mà lại là lợi nhiều hơn. Giấy in báo lúc bấy giờ rất
khan. Mỗi tạ giấy do Sở kiểm duyệt và Liên đoàn giấy cho phép mua chênh
nhau với giá chợ đen năm, sáu trăm phần trăm. Nhiều tên chủ báo đã ra báo
như ma trơi. Báo của chúng hàng ba tháng hay nửa năm mới ra một số, chỉ
láng cháng mấy bài còn đăng toàn hình với lời kêu gọi của thống chế Pê-
tanh và quảng cáo thuốc lậu, biệt thự cho thuê, ôtô đám cưới và các món ăn
kỳ lạ, v.v... Nhưng chúng dấm dúi với nhà in, khai thặng hàng mấy nghìn
bản, thật ra chỉ có độ hai trăm bản để biếu những nhà đăng quảng cáo và
cho các hàng dầu cù là, hôi nách, sâu răng đưa đi các chợ nhà quê bán tống
bán tháo.
Ra báo thì thế, còn mở nhà xuất bản phải có vốn. Vốn mua giấy được
phép mua, vốn mua giấy chợ đen. Mua găm lại, chờ giá cao rồi bán đi một
nửa, cũng lại bán chợ đen. Còn một nửa in sách báo bán giá đắt, tru tréo với
