độc giả nào là phải mua giấy cao, phải chạy vạy các cửa khó khăn, nào phải
hy sinh vì mục đích học thuật. Và phải còn có thứ vốn này nữa: mặt dày
mày dạn, vô liêm sỉ, ngửi cứt thấy thơm! Được giấy rồi còn phải có sách in.
Muốn có sách được in cũng phải dúi tiền cho những thằng làm kiểm duyệt,
mời chúng nó đi ăn, đi hát và nhận in một hay hai tác phẩm của chúng, hay
một loại sách gì đó của ai soạn cũng không nên biết, không cần biết.
Trong tình trạng đó, có những tờ báo rất lạ. Báo mà in dày hàng hơn
trăm trang, mỗi số lại mang một bìa khác nhau với tên tác phẩm và tên tác
giả hẳn hoi như: Ba chuyện mổ bụng, Rắn báo oán, Luân lý thực nghiệp,
Nhân loại tiến hóa sử, v.v... Báo mà bán giá sách và sách lại gửi Nhà dây
thép cước phí phát hành theo thể lệ báo chí! Ấy là chưa kể giấy in báo lại
tính ra giấy in sách và giấy in sách lại tính ra giấy giá chợ đen.
Ngoài việc in báo, in sách như trên còn một loại mấy con mẹ chuyên
đầu cơ tích trữ giấy. Chúng nó cũng mở nhà xuất bản, in vô tội vạ, in không
biết lần thứ bao nhiêu những Kinh Ma vương, Truyện Tả ao, sách xem số
tướng, sấm Trạng Trình, Võ Tây, Võ Tàu, Võ Nhật, thuật thôi miên, v.v...
và chúng nó đem nhuộm giấy, độc quyền bán cho các hàng vàng mã, các
chợ tết...
Nếu như chúng tôi tam tứ phen tưởng rằng phải mở tiệc ăn mừng vì
sắp ra được tờ báo, thì cũng nhiều lần chúng tôi bị hẫng như thế với nhà
xuất bản. Cuối năm 1943, đồng chí Tô Hoài và tôi liên lạc được với nhà
xuất bản Bách Việt. Chủ nhà Bách Việt là con trai đầu lòng một cửa hàng
buôn đồng bán sắt. Nhà này mới phất từ khi các thứ hàng đồng, chì, nhôm,
sắt chỉ có giấy của nhà binh Nhật mới được phép mua bán di chuyển, và từ
khi máy bay Mỹ ném bom dữ dội, tàu thủy, ca nô bị đắm nhan nhản ở các
cửa biển, cửa sông, bọn nhà thầu bỏ thầu mua cả các tàu to bị đắm ngoài
biển thuê trục về để dỡ lấy đồng, sắt. Anh trẻ tuổi chủ nhà xuất bản này gặp
được chúng tôi thì rất mừng. Chúng tôi đều có tác phẩm khá đưa anh in và
tiền nong chúng tôi lại không đặt ra gay gắt. Chúng tôi còn soạn cho anh cả
