một hay mười hai giờ. Thanh học, làm bài theo chương trình "Thành
chung" của một học san rồi gửi về nhà báo kèm theo tem giả nhời để chấm.
Được công ăn việc làm chắc chắn, dần dà Thanh sẽ theo hẳn một lớp học
tối dù phải trả một nửa hay hơn nửa số tiền lương, Thanh cũng vui lòng.
Cốt nhất người giáo sư bảo Thanh học là một người yêu nghề, biết thương
kẻ học trò nghèo mà có chí. Nếu lại còn được người nọ quý mến thân thiết
thì Thanh sẽ không còn sự an ủi, sung sướng gì bằng. Thanh không phải chỉ
gọi họ bằng "thầy" hay bằng "anh" mà sẽ coi họ như là ruột thịt của mình.
Học như thế, bốn, năm năm Thanh sẽ thi tú tài. Đỗ càng hay, không đỗ
Thanh cũng có một vốn học thức khá. Thanh sẽ tìm những người cùng
cảnh, dạy lại những điều Thanh đã học, đã suy nghĩ. Họ và Thanh sẽ như là
những anh em kết nghĩa, cùng nhau trau dồi cả trí tuệ, đạo đức để cùng tìm
một con đường đi cho có ý nghĩa. Con đường đi ấy sẽ đến những cảnh
không còn những nỗi đói rét, khổ sở; không còn sự giàu sang, xa xỉ; không
còn những cái đè nén khinh miệt, trừ bỏ hết những kẻ quyền thế, gian ác.
Những cảnh xã hội không còn ai nghèo hèn, cực nhục và cuộc sống đen tối!
Những mơ ước, khao khát bao năm của Thanh đấy! Kinh thánh chúa
Giêsu dạy, nát bàn của Phật tổ Như Lai, thiên đường, địa ngục vân vân...
ngay từ thuở bé Thanh đều đã không tin, mặc mẹ Thanh, mặc mọi người
cầu khấn. Nhưng lâu nay, Thanh không những không tin mà còn oán ghét,
hờn thù nữa. Những ảo ảnh tôn giáo và đạo đức ấy Thanh càng thấy chỉ là
lừa dối. Chỉ có những điều lý tưởng và những cảnh tươi sáng trên kia mà
Thanh nghĩ ra và láng máng nghe nói, láng máng đọc thấy trong vài cuốn
sách thì mới thật là hạnh phúc, công bằng, bác ái thôi! Thanh càng khổ bao
nhiêu, càng ngoi ngóp với những người khổ cực như Thanh hay còn khổ
cực hơn Thanh bao nhiêu, Thanh càng thấm thía với những điều ấy, với
những cảnh phác tưởng ấy... Nhiều lúc Thanh đã phải nghĩ tới không có
cơm ăn áo mặc thì Thanh chết. Nhưng có cơm ăn áo mặc mà Thanh phải
vùi dập những lý tưởng và mơ ước thì Thanh cũng không thể sống được...
Nhưng nay... tất cả... tất cả... chỉ còn là tuyệt vọng... Đời sống đã đến bước
cùng tận rồi trên cái đất xa lạ khó khăn, buồn thảm này! - Có lẽ ta bị quỷ
