Nếu Thanh không giục mẹ Thanh ra Hải Phòng!
Nếu Thanh nghe mẹ? Phải! Nếu Thanh nghe mẹ.
Trên nhà thờ xứ kẻ Vĩnh quê ngoại mẹ Thanh mở một trường học. Xứ
đây chỉ cách tỉnh có hơn mười cây số, tuy không có đường ô tô nhưng là
con đường người đi chợ tỉnh, chợ huyện đông đúc, đến mùa nước thì có
thuyền. Xứ có hơn nghìn nhân danh. Đường lát gạch từ đường cái vào đến
cổng nhà thờ và các xóm. Chung quanh nhà thờ, nhà nào cũng vườn rau ao
cá, ba bốn trâu cày, vú bõ canh điền năm bảy người. Nguyên ruộng nhà xứ
đã ngót trăm mẫu, chưa kể ruộng nhà mụ. Hàng năm đến ngày lễ Thánh
quan thầy nhà xứ rước kiệu xuống đến đầu tỉnh long trọng gần như là tỉnh
rước lễ Săngti.
Nếu Thanh xin được dạy học ở đây thì năm đầu Thanh ăn ở trong Nhà
chung. Năm sau thầy giáo mà đức hạnh được cha xứ phê nhận, còn học trò
thì kinh bổn giỏi giang, đi nhà thờ chăm chỉ ngoan ngoãn, Thanh sẽ được
nhà chung cấp cho năm sào ruộng để cấy thêm và được ở gian nhà cuối
vườn trường học. Mẹ Thanh đã bàn đi tính lại, nhưng Thanh thấy mẹ càng
mặn mà thì càng sợ. Thanh đã nghĩ đến cảnh đi đường ngược, đi xứ, đi đày.
Cái cảnh lặng lẽ bằn bặt trong Nhà chung: khép nép, đạo đức, sống với
những cha, những nhà thầy, nhất là các thầy già! Gà gáy đã có mặt ở nhà
thờ. Hai giờ chiều lại đi nhà thờ. Tối đến cũng lại nhà thờ! Lúc nào ở trước
mặt các bề trên, Thanh cũng như dọn mình đi xưng tội ấy. Còn với chung
quanh thì Thanh nghiêm trang cung kính và ăn nói như khi đi chịu lễ về.
Chỉ nghĩ đến như thế Thanh đã thấy không thể nào sống được.
Ấy là chưa kể sự ăn ở rất khổ hạnh mà nếu Thanh không muốn chịu
thì Thanh phải đi lại luồn lọt la liếm ở các nhà giàu, các nhà trùm trưởng.
Ấy là chưa kể bao nhiêu ước vọng của Thanh bị giết đi cho đến khi Thanh
thành một người khi ngửng đầu lên là cầu xin cho được cái chết và nước
