quen và phải đi vội, đi nhanh. Có tiếng xiềng lúc chập lúc giằng của người
tù thọt, và tiếng rùng rùng của người tù bị chứng phong, cứ mỗi bước lại
đứng lại, tay chân, mặt mũi co giật nhăn nhúm như múa như cười như mếu.
Tất cả những tiếng xủng xoẻng ấy dội vào các bờ tường đá và lúc nhúc ở
khắp sân đá dăm lạnh buốt. Đóng lấy ống chân của những người tù khổ sai,
các chuỗi xiềng như là những rắn rết bằng sắt đương quằn quại, đương mổ,
đương vằng vào nhau trong một bể xương bể thịt người mờ mịt sương gió.
Từng đám, từng đám tù đến xếp thành hàng lố nhố trước cổng sắt
trong. Quanh đấy, kẻ đứng, người ngồi, nón áo tơi, ống bơ, gáo, bát đũa,
mo cau, bị lác lủng lẳng trước ngực, bên sườn, sau lưng. Cái đèn bão đỏ
lòm của người tù loong toong cầm đã giơ cao lên với quyển sổ cỏ vê. Viên
quản đề lao trán mốc, mũi đỏ, chột mắt trái, lăm lăm cái gậy song đầu bịt
đồng ở một tay, còn một tay nắm một chùm chìa khóa có những chìa to như
búa như kìm. Bọn tù vừa khỏe mạnh vừa sạch sẽ vừa thạo việc - phần đông
là những kẻ nhà có của - những tù anh chị, du côn và những người nhà của
ông nọ bà kia thì làm ở sở quan tư kiêm chánh sứ và quan ba đốc tờ, đứng
hàng đầu kề ngay bên cổng.
- Min tằn huýt! (3)
Tiếng hô cộc lốc của viên đội khố xanh vừa dứt, một người lính đeo
lon bếp chạy ra, hai chân cộp nhau, vỏ lưỡi lê đập phạch vào đùi:
- Pêdăng xếp! (4)
-----
(3) Nghìn ba mươi tám.
(4) Thưa chỉ huy có tôi đây.
Viên quản đề lao chưa giao tù, y cất cái giọng khàn khàn rè rè còn ngái
ngủ và nồng mùi thuốc phiện:
