các bạn của con trai bà. Người mẹ thành đồng chí của con, đồng chí của các
đồng chí của con. Và người mẹ nhỏ yếu ấy trong cuộc chiến đấu, trước sức
mạnh đàn áp của giai cấp thù, đã đi lên hàng đầu và là một mũi nhọn sáng
quắc...
1939-1945. Qua những năm đại chiến lần thứ hai nghiệt ngã đen tối,
sống dưới hai tầng bóc lột, áp bức của bọn Nhật, Pháp thống trị, một trong
những giờ khắc an ủi tôi, nhóm đượm thêm lòng vui tin của tôi, là giờ khắc
tôi nghĩ ngợi và sống với những nhân vật, những cuộc đời của những tác
phẩm tôi được xem, được đọc đầu tiên của Gôgôn, Đốxtôiepxki, Lêông
Tônxtôi và Gorki quý mến kia, tuy ở chung quanh tôi, cuộc sống bây giờ đã
thấm vào tôi bao nhiêu yêu thương, bao nhiêu tin tưởng với những con
người hàng ngày chung vai sát cánh với tôi, với những sự việc đã gõ vào
làm rung chuyển tất cả tâm trí tôi.
Những năm không thể nào quên được!
Cuộc sống của những thợ thuyền, dân cày vô cùng khổ sở, khó khăn,
tối tăm. Mồ hôi phải vã ra gấp trăm lần hột cơm ăn. Như không còn được
một chút gì để mà đọc, mà xem, mà nghe; không còn một chút gì là tươi
mát cho tinh thần, trong khi cả một thứ văn hóa đạo đức, lễ giáo từ hồi
phong kiến suy sụp trì trệ nhất được phục hồi lại, bao vây trùm quấn lấy họ,
với các thứ kìm cặp, bòn rút của sự bóc lột. Và khủng bố, khủng bố, khủng
bố!... Đàn áp... đàn áp... Những Bắc Sơn, Đô Lương, Nam Kỳ khởi nghĩa
thật là bị dìm trong máu. Nhà tù và trại giam lại nhiều hơn cả những năm
1930-1931 mà lịch sử của đế quốc Pháp đã được ghi, được đánh dấu là
những năm tội ác nhất! Hình như bọn cầm quyền Pháp rửa cái nhục đầu
hàng và phản bội của chúng ở Pháp cũng như ở Đông Dương bằng máu và
bằng sự đói khổ của cách mạng, của dân chúng, vừa rửa nhục và cũng vừa
để được ăn no thêm, ngủ kỹ hơn dưới gót giày phát xít và quân phiệt...
Trong những năm ấy, có thời kỳ mà tất cả các đồng chí Trung ương và
đảng viên không bị sa vào lưới quân thù còn lại hoạt động chỉ có hơn ba
