- "Bác Nam ơi! Em hoảng đấy! Bác làm em hoảng đấy! Bác viết lạ
quá! Hay quá! Lần đầu tiên em hoảng đấy!... Chí Phèo của bác lạ quá! Hay
quá! Thật là hoảng vì truyện ngắn của bác, vì bác đấy. Thế mà bác cứ hay
phẫn!
Gương mặt bóng và gồ gồ của Nam Cao càng đỏ ửng lên. Nam Cao
cười. Bác Nam tôi cười trước cả chúng tôi...
***
18 năm. Phải, đúng 18 năm, Chí Phèo của Nam Cao bằng xương bằng
thịt khật khưỡng đi vào cuộc đời văn học, đi vào trí nhớ của mọi người. Và
nhiều nhân vật khác nữa của Nam Cao, mà hồn với xác của nó cùng bao
nhiêu hồn xác khác của những con người tưởng tượng và sáng tạo của văn
thơ, đã làm cho sự sống thật của mặt đất thêm phong phú những suy nghĩ,
yêu thương. Một khoảng thời gian không dài lắm. Nhưng cũng đủ cho tất
cả những cái gì là ăn sống nuốt tươi, gian dối, lừa bịp, đĩ thõa, buôn bán, tệ
hại... tất cả những cái gì mà chữ đúng nhất để gọi tên nó, chỉ có thế là hai
chữ "bất lương" dù nó được khoác được đội cho các thứ khăn áo gọi là văn
chương, tác phẩm, phê bình, nghệ thuật, cao quý, tuyệt vời v.v... Tất cả các
văn học làm bằng những thứ ngòi bút đầu cơ bán mình và vô sỉ ấy đã trơ ra
hết sự thực của nó.
Qua thời gian, những giá trị thực của một nền văn học chân chính, hay
nói một cách khác, chân lý của tư tưởng, của con người chiến đấu và
trưởng thành trong nghệ thuật, chỉ càng ngày chói ngời, vời vợi. Qua thời
gian, quần chúng lấy tâm hồn của mình chuốt cho những tác phẩm. Những
tác phẩm của Nam Cao đã được sự trau chuốt này. Vàng ngọc của sự sáng
tạo của Nam Cao đóng góp xây đắp cho lâu đài văn học đã óng ánh thêm
trong những bàn tay lao động và sáng tạo của quần chúng. Cái con người
mảnh khảnh, gầy yếu ấy đã đứng thẳng không một phút chùn bước, không
chịu lút mình trong bão lốc vùi dập của một chế độ vô cùng thối nát, đen
