giá ngang bằng hoặc hơn thành tích của cá nhân; và tại một khuynh hướng
vốn đã có từ lâu ở con người là cứ muốn cào bằng, thường được cổ vũ bởi
một ao ước nghe cũng hợp tình hợp lý là để thúc đẩy cả tập thể cùng làm
việc, theo kiểu “hoa thơm mỗi người ngửi một tý”. Khi tinh thần dân chủ
hòa nhập vào một cơ chế quá phức tạp, nhùng nhằng, nơi đó sẽ phát sinh sự
lãng phí và sự trì trệ, biếng nhác.
Mới đây, tôi có dịp tư vấn cho một vị lãnh đạo của một ngân hàng đầu
tư, về cách phân bổ lại quĩ tiền thưởng hàng năm, vốn rất lớn. Thân chủ tôi
là một doanh nhân rất giàu có, thuộc loại “tay trắng làm nên”, là người có
niềm vui và thành công với việc xác định và khai thác những lỗ hổng, điểm
bất cập của thị trường. Ông cũng là một người luôn nhiệt thành tin tưởng
vào thị trường. Ông cũng thừa biết rằng trong hàng trăm con người trong
danh sách được thưởng của ngân hàng, có hai nhân sự năm vừa qua đã đem
lại hơn 50% số tiền cho đơn vị mình; với loại hình hoạt động của ngân hàng
này, ông ta có thể dễ dàng theo dõi được điều đó. Thế nhưng khi mới nghe
tôi đề nghị đem hơn phân nửa số tiền thưởng thưởng riêng cho hai nhân sự
này, vị thân chủ của tôi lại bị ‘sốc’. Sau đó, chúng tôi lại tiếp tục thảo luận
về trường hợp một nhân viên thuộc ban điều hành. Anh này, chúng tôi cũng
biết rõ là những gì anh ta đóng góp cho đơn vị lại ít hơn so với những
khoản anh ta được hưởng (tuy nhiên anh này lại là một người được lòng
mọi nhân viên và cũng là một kẻ biết khéo tác động người khác). Tại sao lại
không cắt khoản tiền thưởng của anh này xuống bằng zero, tôi đưa ra đề
nghị. Cũng như trường hợp trên, vị thân chủ của tôi cho thấy trước đây ông
ta cũng chưa bao giờ nghĩ tới điều ấy: “Ấy chết, anh Richard, năm ngoái tôi
đã cắt bớt thưởng của anh ta xuống còn một phần tư rồi, và thực sự tôi
không dám làm quá”. Thế nhưng, trong trường hợp này, lẽ ra anh ta phải trả
tiền cho ngân hàng mới được cho vào làm chứ! May thay, đề nghị này của
tôi đã thuyết phục lãnh đạo ngân hàng nọ. Và mức thưởng được quyết là
zero. Còn anh nhân viên ấy đã chuyển sang một vị trí công việc khác phù
hợp hơn và ở đó anh ta đã có những đóng góp nhiều hơn cho công ty.
Hệ thống kế toán là nguyên nhân chính gây nên bất công khi phân bổ
các khoản tiền thưởng cho đồng đều, bởi nó rất giỏi chuyện khỏa lấp mọi
