Quan điểm ấy về thế giới của con người ở thế kỷ XVII, và vẫn còn rất
phổ biến trong xã hội ngày nay, ngoại trừ trong những tầng lớp khoa học đã
tiến bộ, thật dễ chịu và hữu ích vô cùng. Tất cả các hiện tượng đều được
giản lược quy về những mối quan hệ “có quy tắc”, có thể đoán trước, tuyến
tính. Ví dụ, a tạo ra b, b tạo ra c, và a + c thì tạo ra d. Một thế giới quan như
thế cho phép bất cứ thành phần cá nhân nào của vũ trụ – sự vận hành của
trái tim con người chẳng hạn, hoặc của bất cứ thị trường riêng rẽ nào – có
thể được phân tích riêng biệt, bởi vì tổng thể là tổng cộng của các thành
phần và ngược lại.
Nhưng trong nửa sau của thế kỷ XX thì dường như sẽ đúng hơn nhiều
nếu nhìn thế giới như một sinh vật đang vận động, tiến hóa trong đó toàn bộ
hệ thống lớn hơn tổng các thành phần, và trong đó quan hệ giữa các thành
phần là phi tuyến tính. Nguyên nhân không dễ xác định ngay, có những
quan hệ liên lập phức tạp giữa các nguyên nhân, và ranh giới phân định
nguyên nhân và kết quả có thể mờ nhạt, không rõ. Vấn đề với lối tư duy
một chiều là không phải lúc nào nó cũng đúng được, nhiều khi chỉ là một sự
đơn giản hóa quá mức thực tế. Cân bằng là chuyện viễn ảo, mong manh. Vũ
trụ này vốn rất khập khiễng, tròng trành.
Tuy nhiên, thuyết hỗn độn, mặc dù tên gọi là thế, không nói rằng mọi thứ
chỉ là một mớ hổ lốn không thể hiểu nổi và vô vọng. Đúng hơn là, có một
lô-gích nội tại ẩn mình dưới một vẻ ngoài mất trật tự, một tính chất phi
tuyến tính khả đoán – điều mà nhà kinh tế học Paul Krugman đã gọi là
“chính xác” đến “kỳ quái”, “đáng sợ”, và “khiếp đảm”.
9
Lô-gích ấy thì nhận biết dễ hơn là mô tả, và không hoàn toàn khác biệt
vớ sự lặp đi lặp lại của một chủ đề trong một nhạc phẩm. Một số quy luật
đặc thù vẫn thường lặp đi lặp lại, nhưng với một vẻ muôn hình vạn trạng vô
cùng và khôn lường.
Thuyết hỗn độn và Nguyên lý 80/20 soi sáng minh chứng cho nhau
Thuyết hỗn độn và những khái niệm khoa học hữu quan có liên hệ như
thế nào với Nguyên lý 80/20? Mặc dù xem ra chưa có ai khác xác lập mối
liên hệ này nhưng tôi nghĩ câu trả lời là: rất nhiều.
